nRECENSIE
AMOUR EEN VERKENNING OVER OUDERDOM EN LIEFDE
Leen Moelker
Over een ding zijn we het in Europa aardig eens, namelijk dat we als mensen steeds ouder
worden. Zeker is dat ook het geval in Nederland, waar de populariteit van Omroep MAX en de entree van een
ouderenpartij in de Tweede Kamer in 2012 de vergrijzing lijken te onderstrepen. Daarom is het niet zo vreemd dat er ook in de literatuur en
de film en op het toneel aandacht is voor het onderwerp ouderdom. Een goed
voorbeeld hiervan is de film Amour van de regisseur Michael Haneke.
Haneke’s films dagen de kijker uit om mee te denken met de
personages die zich meestal in moeilijke situaties vol dilemma’s bevinden. Wie
leefde niet mee met Anne Laurent (Juliette Binoche) in de film Caché, of met de kinderen in Das weisse Band? En nu is er dan Amour waarin Emmanuelle Riva (Hiroshima
mon amour 1959) ons dwingt om begrip voor haar personage-op-leeftijd te
hebben.
In de openingsscène zien we dat hun appartement wordt open
gebroken en ontdekken we dat Anne dood is. De laatste scène van de film toont
Eva die het lege appartement betreedt en plaats neemt in de stoel van haar vader. Wat is er intussen
gebeurd?
Tijdens het ontbijt, nog in pyjama, stokt het gesprek tussen
Anne en George als Anne’s blik plotseling verstart. George gaat zich direct aankleden
om hulp in te schakelen en als hij terugkomt, doet Anne alsof er niets aan de
hand is. Er vallen woorden maar het is duidelijk dat Anne een herseninfarct
heeft gehad. Spoedig daarna zien we haar in een rolstoel uit het ziekenhuis
thuis komen.
Dan begint een moeizaam traject waarin George aan Anne
belooft dat hijzelf voor haar zal blijven zorgen en dat hij haar niet in een
verzorgingstehuis zal laten opnemen. Maar de last van die belofte is zwaar want
na een nieuw infarct moeten beiden toch professionele hulp aanvaarden. George
doet wat hij kan zoals haar begeleiden naar het toilet, helpen bij rek- en
strekoefeningen en het voorlezen uit de krant. Spreken kan Anne nauwelijks meer
maar ze weet George en Eva toch duidelijk te maken dat ze zo niet meer verder
wil. Ze weigert voedsel en wil niet meer drinken. Op een avond vertelt George,
zelf een tot op het bot vermoeide en versleten man, haar een verhaal uit zijn
jeugd. Maar ze reageert niet. Ook als hij haar uit een bekend boek voorleest
geeft ze geen respons. Dan neemt George
een dramatisch besluit.
Tot hoever kunnen we
lijden verdragen?
Dat is de centrale vraag die Haneke zich heeft gesteld en
die hij in deze film uitwerkt. Hij is
daarbij grondig te werk gegaan. Niet alleen heeft Haneke zelf met het probleem
van het ouder worden te maken (hij is 70 jaar) maar ook Jean-Louis
Trintignant (81) en Emmanuelle Riva
(85), de hoofdrolspelers weten wat oud zijn betekent. Haneke heeft in zijn scenario hun ervaringen
opgenomen.
De film toont na de eerste sequentie een gelukkig stel
bejaarde mensen. Ze genieten nog na van een concert waarin zij Alexandre
Tharaud[2], een
filmadept van Anne, op de piano Bagatelle
nr. 2 opus 126 van Ludwig van
Beethoven hadden horen spelen. Vooral
Anne is trots op Alexandre. Maar al gauw
slaat het noodlot toe en worden ze beiden
beroofd van hun levensgeluk. George
moet Anne na een herseninfarct geheel verzorgen. We observeren hem op enig
moment in een mediumshot na een zware dag als hij in zijn stoel zit. Hij ziet
in gedachten zijn nog gezonde Anne voor zich terwijl ze op hun vleugel
het aandoenlijke Impromptu nr. 3 Opus
90 van Franz Schubert voordraagt.[3] Wij zien en horen haar maar het geluid komt
van een compact disk en de rest is een wensbeeld. Het is een navrante
voorstelling die ons er naar doet verlangen deze ontluisterende neergang nooit
te hoeven meemaken. George beseft dat het mooie, zinvolle en troostrijke leven voorbij is. Hij
lijdt eronder dat Anne niet meer met haar nu troosteloze bestaan verder wil.
Toch zien we hem langdurig worstelen met beddengoed om Anne’s leed te verzachten. Even gaat het
mis als Anne hardnekkig weigert om te drinken en George haar in paniek een klap
geeft. Haneke brengt die strijd in
verschillende longtakes in beeld.[4] Terwijl off-screen muziek klinkt van Schubert of
Beethoven ontrolt zich voor onze ogen het drama van de oudere afhankelijk
geworden mens. Van een mens dat wel zorgen wil maar niet kan (George) en van
een mens dat zorg behoevend is geworden maar daaronder hartverscheurend
ongelukkig is (Anne) en niet meer wil.
Wat de cinematografische benadering betreft valt op dat wij,
hoewel wij door long shots en medium shots op afstand blijven van de personages,
toch door close-ups van Anne en George onverbloemd hun ontreddering mogen meebeleven. Het
camerastandpunt is laag wat de huiselijke sfeer versterkt. Ook is het montage
tempo laag en we ervaren relatief weinig beeldwisseling. Er is alle tijd om de
belevenissen te registreren en te interpreteren.
Psychologisch drama
Anne is getroffen in de linker hersen helft, onder andere in
het gebied van Broca, zodat spreken nauwelijks mogelijk is. Maar ze begrijpt alles
heel goed, ook dat ze verlamd is. Ze schaamt zich voor haar uiterlijk en wil
daarom niemand meer zien zoals de hulp, maar ook haar dochter niet. Met haar
lichamelijke verval lijkt ook haar identiteit
te verdwijnen. Anne’s aftakeling drijft
George tot wanhoop en leidt er uiteindelijk toe dat ze samen ten onder gaan.
Slot
Haneke heeft met Amour
via stereotype ouderen een
appellerend aspect van de vergrijzing van de samenleving aangekaart. Hij laat
zien dat er mensonwaardige toestanden kunnen ontstaan als de kwade dagen komen. De regisseur geeft geen antwoord op de vraag
wat iemand in dergelijke omstandigheden moet doen. Hij verkent slechts waartoe
de mens in staat is als hij wel de ambitie heeft maar geen lichamelijke kracht
om de problemen van het ouder worden op te vangen.
Ik vind dat de film gedragen wordt door Emmanuelle Riva. Zij
heeft als Elle onder Alain Resnais al in
1959 met Hiroshima mon amour
filmgeschiedenis geschreven. Elle
(zij) en Lui (hem) staan daarin voor alle door dilemma’s verscheurde mensen die
moeten kiezen maar twijfelen aan de werkelijkheid. In Amour onder Haneke speelt
Riva ook een identificatierol, nu voor de aftakelende bezorgde oudere mens. Ook
die rol is haar op het lijf geschreven.
Terecht dat de Palme d’Or 2012 aan deze film is toegekend.
Tijdens de preview in Vlissingen waren de voorstellingen uitverkocht en het
viel op dat er relatief veel jongeren op af gekomen waren. Dat is niet
verwonderlijk want iedereen wordt ooit met ouderdom geconfronteerd.
Middelburg, 25 september 2012
Film : Amour
Regie: Michael Haneke
Duur: 127 minuten
Taal: Frans/Engels
Genre: DramaMPAA: Code PG-13
Opname: Parijs en Frankrijk
Release: 15 november 2012 in Nederland.
Producent:Les films du Losange, Wegafilm, X-filme Creative Pool.
Prijs: Palme d’Or 2012 Cannes
Hoofdrol: Jean-Louis Trintignant(82)
Emmanuelle Riva (85)
Bekeken: 19-9- 2012
IMDB: 8/10 (sept.2012)
[1] Isabelle
Huppert speelde de hoofdrol in de beklemmende film La Pianiste (2001) van Michael Haneke. Inmiddels ook in de film Elle (2016) van Paul Verhoeven
[2]
Alexandre Tharaud is een Frans pianist die hier een rol als leerling van Anne
kreeg toebedeeld. Zie ook http://www.alexandretharaud.com/
[3] Er zijn
nog geen trailers vrijgegeven. Een willekeurig voorbeeld van een uitvoering is
te vinden op http://www.youtube.com/watch?v=jp0M2ZSZOaE&feature=related
[4]
Longtakes komen in Haneke’s films veel voor. Zie ook de openingsscène en de
slotscène van zijn film Caché.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten