¢ RECENSIE
KLASSIEK HELDENDOM EN IDEALISME IN DE FILM BANKIER VAN HET VERZET
Leen Moelker
|
Film: Bankier van het Verzet;
Regisseur: Joram Lürsen;
Scenario: Marieke v.d.Pol
e.a.;
Geluid: Mark van Allen;
Genre: Drama/oorlog;
Release: 1 maart 2018;
Taal: Ned., Duits,
Engels;
Duur: 123 minuten;
Productie: NL Film/tv,
Nanook Entertainment, Mollywood en Zilvermeer productions;
Filmlocaties: Arnhem,
Zwolle, Deventer en Amsterdam;
Distributie: Dutch Film
Works;
Gezien: Vlissingen, 10
maart 2018;
Steunfondsen: EO, NPO,
NFF.
|
Oorlog en ondergronds verzet zijn in de vorige eeuw in de
Nederlandse literatuur belangrijke thema’s geweest. Tot in de jaren tachtig van
de twintigste eeuw stond ‘goed’
herkenbaar tegenover ‘fout.’ Onderdrukking en verzet ertegen stonden
altijd centraal in het geschiedbeeld: de
schurken stonden in oppositie tot de helden.
Maar dank zij historici als J.C.H. Blom is in de
historiografie meer en meer de overtuiging gegroeid, dat niet altijd zo precies
vast staat wanneer iets goed of fout is. Ook de geschiedschrijving viel ten
prooi aan het ongebreidelde relativisme dat onder leiding van filosofen als
Rorty, Derrida en Baudrillard achter alles een vraagteken zette en nog steeds
het discours bepaalt. Waren de helden van weleer misschien niet zo onkreukbaar
als werd voorgespiegeld? Kon collaboratie ook een goede kant hebben? Discussie
alom. Daarom is het goed dat er anno 2018 een film is gemaakt over de
verzetsheld Walraven van Hall. Want bij alle vragen die er zijn over goed en
kwaad in een oorlog, mag de betoonde heldenmoed best benadrukt worden.
1 Korte inhoud
Walraven van Hall werkt tijdens de Tweede Wereldoorlog in
een leidende functie bij een bank in Zaandam. Als hij merkt dat de Duitsers
veel van zijn goede Joodse klanten het leven moeilijk maakt, zelfs zo dat een
familie zelfmoord pleegt, is de maat vol bij hem. Toen hij dan ook werd benaderd door de ondergrondse om te helpen in
het verzet, besluit hij de rol van financier op zich te nemen. Zijn broer, Gijs
van Hall, is faliekant tegen vanwege het gevaar dat ermee verbonden is. Maar
‘Wallie’ alias Van Tuyll, zet door en samen zetten ze een grootschalige actie
op touw om geld te bemachtigen. Dat doen
ze onder andere door waardepapieren (promessen) van de Duisers te stelen en te
verzilveren nadat ze gedupliceerd waren door de ondergrondse, zodat de diefstal
niet ontdekt kan worden.
Hiervoor moeten ze de directeur van de Nederlandsche Bank, Meinoud
Rost van Tonningen verschalken die een vurig aanhanger van de
nationaalsocialistische beweging was. Het gaat lang goed en regelmatig ontkomen
ze aan hun belagers die driftig op zoek zijn naar ‘Van Tuyll’ de leider van het
verzet in Amsterdam. Maar dan sluit het
net zich en wordt de groep opgerold.
Gijs van Hall kon ontkomen en werd later burgemeester van
Amsterdam.
2 Bespreking
Over de Tweede Wereldoorlog zijn dus veel verhalen in
omloop. Daartoe behoren de boeken met
persoonlijke belevenissen van verzetshelden die helaas later door
anderen verteld moesten worden, zoals gebeurd is in De
Levensroman van Johannes Post (Anne de Vries, 1948). In het jaar 2006 kwam
Erik Schaap uit met het boek Bankier van
het verzet, een boek over de verzetsheld Walraven van Hall. Dat boek is nu
verfilmd.
Waar gebeurde verhalen via het medium film navertellen is
altijd een hachelijke onderneming. Want zelfs in een geschreven archieftekst
kan de persoonlijke vooringenomenheid een verhaal kleuren. En dat is al
helemaal het geval als herinneringen de basis zijn van een geschiedenis uit een
ver verleden. Ook in deze film blijken sommige details ‘niet te kloppen’ omdat
ze ingebracht zijn ter wille van het drama of het accent dat beoogd werd. Is
dat storend? Ik vind van niet.
Vanaf het begin waan je je in de oorlog door de donkere
kleuren van interieurs, de kleding, de authentieke voertuigen, de ruimte en
tijd van de stedelijke omgeving.
Wallie (Barry Atsma) is gewoon geloofwaardig in zijn rol als
bankier, evenals zijn broer Gijs ( Jacob Derwig) die met zijn behoedzaamheid en
rationele benadering van de feiten een overtuigende antagonist is voor
Walraven. Zoals ook Tilly van Hall (Fockeline Ouwerkerk) en ‘haar kinderen’ een
zeer herkenbare positie innemen als enerzijds een hecht gezin en anderzijds tot
zelfopoffering bereid zijn. In sommige
sequenties wordt teveel aan verbeelding overgelaten zoals bij de martelscènes
en in de shots ‘bij de kapper.’ Je hoort
wel schieten en er is ook vaag wat te zien in de achtergrond, maar de toedracht
tot een overval op een verzetsgroep en wie daarbij betrokken is, laat zich
slechts vermoeden. Echter, het ontbreken van al te realistische beelden met
gewelddadigheid is niet erg storend, misschien wel juist om de verbeelding te
prikkelen.
Verder heb ik toch wel veel afwisseling in deze film gezien
van extreme close ups tot weidse beelden, steeds zeer functioneel toegepast en
ondersteunend bij de ervaring van ‘hoe het toen was.’
Cinematografisch lijkt mij dat er weinig op de film is aan
te merken. Voice-overs zijn zeer ondersteunend. Vooral ook het geluid is
functioneel, het verwijst vaak vooruit naar naderende dramatische
gebeurtenissen.
Voor wat betreft de inhoud kan een toeschouwer de
geschiedenis van Walraven van Hall ook nog op een ander niveau waarderen.
Daarbij doemen vragen op die te maken hebben met de ethiek. Een voorbeeld is:
Walraven steelt promessen uit de kluis van de Nederlandsche Bank. Goed of fout?
Formeel was het diefstal van de overheid. Maar wel van een overheid die goede
meelevende burgers naar de gaskamer bracht. Veelzeggend is de slotscène waarin
Gijs tot zwijgzaamheid daarover wordt aangezet.
Nog een voorbeeld: Tilly heeft het zichtbaar moeilijk met de
keus van Walraven om risico’s te willen lopen voor de nationale zaak. Wie zou Tilly niet kunnen begrijpen als ze in dat
geval het gezin voorop stelt? Toch steunt ze haar man in diens zelfgekozen
strijd tegen het publieke onrecht. En
dat bleek enorme consequenties te hebben. Is iedereen die voor zichzelf kiest
laf? En wie het gevaar opzoeken overmoedig? Voor welke idealen strijden mensen
nog?
Zo kunnen nog veel vragen gesteld worden over de moraal van
het verhaal.
3 Eindoordeel en slot
Vergeleken met de film Schindler’s
List (1993, Spielberg) zien we in Bankier
van het verzet weinig van de effecten van het specifieke gepleegde verzet. We
volgen Walraven en Gijs en zijdelings de verzetsgroepen in hun pogingen om de
vijand te weerstaan, maar voor wie precies en hoe dat gestolen geld besteed
werd vernemen we weinig. Het accent ligt op de motivaties, de principes en het
daarbij behorende gedrag van enkele
verzetshelden.
Ook Zwartboek (2006
Verhoeven) laat meer zien van het operationele ondergrondse verzet en van de
directe confrontatie tussen de bezetter en subversieve ondergrondse.
Maar daar staat tegenover dat er via Bankier van het verzet uiteindelijk een geloofwaardig verhaal verteld
wordt over een echte held.
Al met al vind ik de film geslaagd en zeker voor wie aan de
Tweede Wereldoorlog nog (vage) herinneringen heeft, kan het – mede door de
herbeleving van bekende taferelen en de dreigende sfeer – als een gewetensvol
en fraai tijdsdocument worden ervaren.
Middelburg, 3 april 2018
