¢RECENSIE
DREIGING SUSPENSE EN OUDE
VETES IN DE FILM EVERYBODY KNOWS
Leen Moelker
Film: Everybody knows;
Regie: Asghar Farhadi (Iran);
Scenario: Asghar Farhadi;
Taal: Spaans, Engels,
Catalaans Nederlands ondertiteld;
Genre: Authentiek psychologisch
drama;
Duur: 132 minuten;
Productie: Alexandre
Mullet-Lucky;
Producenten: Memento
Films, Morena Films;
Distributie Benelux:
Cinéart;
Release Nederland: 4
oktober 2018;
Opnamelocatie:
Torrelaguna, Spanje;
Sound tracks: Javier
Limòn;
Thema: Oude wonden blijven
etteren;
Andere film van Asgar: A
Separation;
Nominatie: Gouden Palm
2018;
Gezien:17 oktober 2018,
Middelburg.
|
Een paar jaar geleden
stonden we op de Atheense Acropolis naast het Parthenon en keken we omlaag naar
het beroemde klassieke Dionysostheater.
We stelden ons voor
hoe daar de mensen in arenaopstelling zaten te luisteren naar de blijspelen van
Aristophanus en de morele dramatiek verwerkten van Sophocles en Euripides.
Beroemde tragedies als Medea en Orestes voerden daar de menselijke
hartstochten op in een spel, met als doel catharsis te bereiken.
En dat is zo gebleven
want deze theaterstukken zijn nog steeds populair als opera of toneeldrama.
Inmiddels zijn er ook
moderne cultuurvormen waarin morele dilemma’s de hoofdtoon voeren.
Een goed voorbeeld is
afkomstig van de Iraanse regisseur Asghar Farhadi. Hij onderzocht in zijn film
A Separation (2011) de
familietradities in Iran en welke spanningen dat met zich brengt.
Ook Michael Haneke
weet het hondsmoeilijke in relaties uit te vergroten en zo bij te dragen aan de
maatschappelijke discussie (Amour,
2012).
In de pas verschenen
film Everybody knows worden we
bepaald bij de vragen als: ‘is een afspraak altijd geldig?, ‘hoe werkt jaloezie
binnen een familierelatie?, ‘is liefde grenzeloos?’ Laten we op zoek gaan naar
antwoorden. [1]
1 Synopsis
Te midden van een gelukkig lijkende maar arme Spaanse dorpsgemeenschap
spelen onderhuids jaloezie, wrok, boosheid en wraakgevoelens op. Liefde is
overal maar kan uiteindelijk de roep om rechtvaardiging en herstel van vroeger
geluk niet weerstaan.
2 Het verhaal
Al in de openingsscène worden we als kijker bepaald bij de
factor tijd. Dat gebeurt doordat een torenklok met binnenwerk in beeld komt. We
zien de raderen van het binnenwerk de uurslag voorbereiden en als de dreun dan
volgt, vluchten tientallen vogels naar buiten door een gat in de wijzerplaat.
Ik interpreteer dit als een vooruitwijzing naar de inhoud van de film: mensen
in een gesloten gemeenschap – ook geldig
voor de regisseur – zoeken de bevrijdende ruimte.
Dan volgt de camera de laatste kilometers van een autorit
waarin we kennismaken met Laura (Penélope Cruz). Zij is uit Argentinië over om
met haar twee kinderen in haar geboortedorp de bruiloft van haar jongere zus
Ana (Inma Cuesta) mee te vieren. Het lijkt allemaal ideaal en doodgewoon, daar
in dat kleine wijnbouwers dorp ten noorden van Madrid.
Foto 1 Spaanse wijnstreek (foto Internet 30.11.2018)
Laura’s man Alejandro (Ricardo Darín) is niet meegekomen.
Tienerdochter Irene (Carla Compra) wel en heeft direct contact met de stoere
binken van het dorp waaronder Felipe (Sergio Castellanos). Ze rijden op een
motor en zoeken de beslotenheid op in de uurwerkruimte van de dorpstoren. Van
Felipe verneemt Irene wat er zoal aan dorpsgeheimen circuleren.
Mooie beelden tonen hoe het huwelijk tussen Ana en Joan (Roger
Casamajor) in de kerk wordt voltrokken en in de feestlocatie wordt gevierd. Die
beelden komen van een camera aangehangen aan een drone. Hierdoor zien we de
gebeurtenissen vanuit een zeer hoog standpunt en zoomen we moeiteloos in op de
gezichten van de feestgangers. Op de verrukking uitstralende Irene, op de
altijd bozige en nu aangeschoten oude vader van Laura, Antonio (Ramón Barea),
op de uitbundig dansende bruid en bruidegom en natuurlijk wordt de bruidstaart
aangesneden.
Ook Laura geniet van het feest met de vroegere dorpsgenoten
tot Irene zich meldt, zichtbaar niet in staat op de been te blijven. Ze moet
onmiddellijk naar bed.
Als het feest naar zijn hoogtepunt toegaat, valt plotseling
het licht uit. Paco (Javier Bardem), een bemiddelde wijnboer en ook
uitgenodigd, regelt een aggregaat zodat het feest weer verder kan. Als Laura
een tijd later gaat kijken hoe haar dochter Irene het maakt, is ze verdwenen!
Laura slaat groot alarm en iedereen helpt mee om naar haar te zoeken tot in de klokkentoren aan
toe. Niemand, ook Felipe niet, weet iets.
Als het dag is krijgt Laura een sms-bericht van een
onbekende afzender: haar dochter zal niets overkomen als ze maar niet naar de
politie gaat. ’s Anderendaags wordt er losgeld
gevraagd 300.000.- euro. Dan ontspint zich een kat-en-muisspel tussen de
familie met de ontvoerders. Laura moet bekennen dat haar diep gelovige man
Alejandro werkloos en financieel onbemiddeld is en dat ze niet in staat zijn
het losgeld te betalen. Ze besluit Paco om hulp te vragen. Maar waarom krijgt
Bea (Barbara Lennie), de vrouw van Paco (Javier Bardem), dezelfde berichten als
Laura? Er gebeuren vreemde dingen.
Paco heeft in een ver verleden de wijngaarden van Antonio
(Ramón Barea), de vader van Laura, gekocht toen de familie in nood zat. Antonio denkt
daarover nog steeds aan met wrok omdat die wijngaarden nu floreren. En Mariana
(Elvira Minguez), oudere zus van Laura ontdekt dat haar dochter Rocio (Sara Salámo)
vreemd gedrag vertoont. Fernando (Ed Fernàndez), man van Mariana, besluit
heimelijk de gepensioneerde politie inspecteur Jorge (José Ángel
Egido) in te schakelen.
Bea begrijpt maar niet waarom haar man Paco zich zo
uitslooft voor de familie van Laura. Dat wordt duidelijk als Paco en Laura een
gesprek hebben. Paco verkoopt aansluitend zijn aandeel in de wijngaard en stelt
het losgeld ter beschikking.
Na een spannende eindfase lijkt alles opgelost. Maar is dat
zo?
3 Analyse
De mogelijkheden om je vrij te uiten zijn in het
tegenwoordige streng islamitische Iran zeer beperkt. Dat weet de regisseur
Asghar Farhadi als geen ander. De naar buiten vliegende vogels uit de
openingsscène van deze film, staan dan
ook symbolisch voor een ontsnapping uit een enge psychologische ruimte. De
regisseur van A Separation mag nu
vrij preluderen op thema’s uit de westerse liberale samenleving.
Toch situeert Farhadi zijn morele dilemma’s in een gesloten
dorpsgemeenschap. Sociale controle is overal en hoewel vrij, elk lid van de
gemeenschap weet zich ergens wel bespied.
Deze heimelijkheid doortrekt de hele film. Dat bereikt de
regisseur door flash backs waardoor we informatie krijgen over het verleden, en
door verdacht gedrag soms te verklaren en dan weer nieuwe onopgeloste vragen op te roepen.
De vertelstijl doet denken aan die van Michael Haneke die
met films als Das weisse Band en Caché de kijker uitdaagt om oplettend te
zijn en zelf te interpreteren.
Farhadi doet dat door sommige scènes bewust vaag te houden. De
film vraagt naar een antwoord op kwesties als rechtvaardigheid – zijn alle
middelen geoorloofd – of morele rechtschapenheid – hoe wordt macht gebruikt –
en psychologische druk van een gemeenschap uitgeoefend op een individu.
Cinematografisch is de film een interessante rolprent omdat
er prachtige beelden van een Spaanse wijnstreek worden getoond. Regelmatig
bekijken we de gebeurtenissen vanuit het ‘engelperspectief’ dat door de inzet
van drones heel bijzondere uitzichten biedt. In een moeite door gaat het van
extreme close-up naar (extreme)wide-shots. Daardoor kunnen we als kijker bijvoorbeeld
dicht bij de wijzerplaat van de klokkentoren komen of een nog hoger standpunt
innemen voor het overzicht om vervolgens weer snel te dalen naar de gebeurtenissen op de begane
grond.
De montage voldoet
keurig aan de eisen van continuïteit, wat voor sommige kijkers de indruk van een
saai verloop zal geven. Toch vind ik de film niet saai omdat hij in de lange sequenties
ook inzoomt op de details: een druivenknipper met een dreigende blik, een
doorkijkje naar de wijngaard waarin Bea het schokkende nieuws verwerkt, het
donkere interieur dat bedreigend van zichzelf is. Net als bij Haneke moeten
kijkers dit soort beelden op waarde schatten.
De trage beeldwisseling correspondeert met de dorpssfeer
waarvan het kenmerk immers is een cyclische herhaling in de jaarlijkse terugkeer van seizoenarbeid en andere
doorlopende routines.
De muziek van Javier Limón bevat een ondersteunende
soundtrack met songs zoals gezongen door de bruid ‘Una de esus noches sin final’ (een van de nachten zonder einde), ‘Se muere por volver’ (ik wil graag
weer bij je terugkeren), ‘Cuatro Coplas
de luna’ en To estoy amando locamente
(ik ben stapelverliefd op jou).
De cinematografie samenvattend varieert regisseur Farhadi
sterk in beeldkader (CU-T), in camerastandpunt door middel van drones en in
camerabeweging die zoveel mogelijk beperkt wordt.
Sommige kijkers zullen het verhaal onaf vinden. Immers, er
doet zich kortstondig een levensbedreigende situatie voor die echter snel lijkt
opgelost. Maar anderen zullen er een voorbeeld van Nietzsche’s filosofie van de
eeuwige wederkeer in zien. Het probleem is helemaal niet opgelost maar woekert
onheilspellend door en zal in de volgende generaties terugkeren. In dat opzicht
is de film een mooi voorbeeld van de menselijke tragedie. Immers, Paco lijkt
wel de held, maar raakt feitelijk verstrikt in een wirwar van feiten en
mogelijke leugens. Wat is waar? Wat is niet waar? En psychologisch is de film
ook interessant. De groepsbeleving in een dorp is sterk maar wie zich daaraan
onttrekt kan problemen verwachten. Als tijdsdocument is de film ook van belang,
namelijk omdat het zo duidelijk is dat bewoners van het platteland feitelijk op
de stad zijn georiënteerd. Laura had argwaan moeten krijgen omdat de
trouwplechtigheid niet in de stad plaats vond, wat gebruikelijk was.
4 Interpretatie en
slot
Overzien we het geheel van de film dan blijkt dat de
filmische laag schitterende beelden bevat van het Spaanse platteland. Ook laten ze de dorpse
architectuur en mensen in hun dagelijkse
bestaan zien. De narratieve laag informeert ons over de menselijke gewoonten,
kuiperijen, ontluikende liefdes en gefrustreerde verwachtingen. Daarnaast
herinnert de symbolische laag van de film aan Claude Levi Straus, wiens culturele
analyse aantoont, dat we iets alleen kunnen kennen door zijn tegendeel. En
tegenstellingen zijn er vele in deze film. De sympathieke Paco, de jaloerse
Bea, de nukkige Antonio, de opgewekte Ana. Maar ook op het tweede niveau zijn
er tegenstellingen: zo staat arm tegenover rijk, ruimdenkendheid tegenover
bekrompenheid, liefde en haat, onrechtvaardigheid tegenover rechtschapenheid,
eerlijkheid tegenover intriges.
Nu gelden die tegenstellingen doorgaans in de meeste
menselijke relaties. De film Everybody
knows toont echter nog iets meer. In de karakters zien we ook de binaire
opposities van de structuralistische analyse terug.
Dat is onder andere bij Antonio, de oude man die zijn
levenswerk zag instorten onder druk van de maatschappelijke ontwikkelingen.
Hoeveel bedrijven en hun werknemers zijn anno 2018 niet bezig met overleven?
Daarentegen is Paco het model voor de succesvolle ondernemer die op het juiste
moment een fantastische deal heeft gesloten en heel wat gezinnen uit het dorp
een bestaan geeft. Alejandro staat voor de groep mensen die zich suf
solliciteert en meer hoopt op God dan op een wereldse weldoener. Laura is de
personificatie van het moederschap dat haar geluk brengt maar ook diepe dalen. Zo
staan zwak en sterk, goed en kwaad, onkreukbaarheid en crimineel gedrag
tegenover elkaar.
Deze film reflecteert de moderne samenleving van 2018 waarin
mensen onder druk staan door de economische transitie, de culturele kaalslag,
het individualisme en de aanpassingen die daardoor noodzakelijk zijn.
Kortom, een aardige film met mooie beelden, soms spannend,
soms traag en met een einde dat aan Haneke’s film Caché doet denken maar dat niveau niet haalt.
Middelburg, 30 november 2018
