ONS BEZOEK AAN HET CALOUSTE GULBENKIAN MUSEUM IN LISSABON 1/3
Leen Moelker
1 Vooraf
Over enkele weken zullen wij
enkele dagen logeren in Lissabon. Ons doel is om uitgebreid de collectie te
bekijken van het Calouste Gulbenkian Museum. Die verzameling is voor ons
interessant omdat deze op een beperkte oppervlakte voorwerpen bevat die tot ongeveer
vierduizend jaar terug gaan in de kunstgeschiedenis. Hoe is die verzameling
daar terecht gekomen? Wie is die verzamelaar van zesduizend stuks
kunstobjecten? Ik wil proberen om na ons
bezoek twee werken te bespreken. Het voorlopige plan is om van de zes
afdelingen per afdeling een topstuk kort te beschrijven. Het gaat daarbij om
kunst uit Mesopotamië, Egypte, Griekenland en Romeinen, de Middeleeuwse en de
Moderne Kunst.
Het lijkt mij bijvoorbeeld
interessant om twee sieraden uit de collectie te vergelijken omdat het museum
in Lissabon vooral werk van René Lalique, de beroemde maker van broches en parfumflesjes en
Art Nouveau kunstenaar, in bezit heeft.
Het kan ook zijn dat de keus
valt op werk van de Vlaamse Primitieven en die te koppelen aan werk van
Jheronimus Bosch (De verzoeking van Sint
Anthonius) als we ook het Museu Nacional de Arte Antiga hebben kunnen
bezoeken. U ziet het wel.
2 Calouste
Sardis Gulbenkian[1]
Gulbenkian werd op 29 maart 1869 geboren in
Scuteri (nu een wijk van Istanbul) in Turkije binnen een Armeense familie. Na
de basisschool volgde hij een Franse school, het Lycée Saint-Joseph, en
studeerde vervolgens aan King’s College in Londen. Daarna werd hij door zijn
vader – die hofleverancier olie van de sultan was – nauw betrokken bij de
handel in olierechten in Irak en Turkije. Zo kwam het dat Calouste de
olievelden van het Midden-Oosten ontsloot voor de westerse olieraffinaderijen
als BP en Shell. Maar voor het zover was stonden hem beproevingen te wachten.
Allereerst moest hij naar Egypte uitwijken wegens de moordpartijen op
Armeniërs. In 1897 werd hij in Londen als Brits ingezetene geregistreerd en
genaturaliseerd. In 1907 arrangeerde hij
de fusie tussen Royal Dutch Petroleum en Shell Oil en werd hij mister 5% omdat hij
bij dergelijke fusies een 5%- pakket aandelen ontving. Na de tegencoup van de
Ottomanen in 1909 werd hij adviseur van de Ottomaanse regering in Istanbul. In
1912 was hij de drijvende kracht achter de oprichting van Turkish Petroleum
Company, bedoeld om de Ottomaanse oliebelangen in het Midden Oosten te borgen.
Na WOI kwam het Midden-Oosten praktisch onder Brits mandaat. In 1928 hielp hij
vier westerse oliemaatschappijen aan de aandelen van de Turkish Petroleum
Company, waarvoor hij ook weer 5% van hun aandelen ontving en daarmee zelf praktisch de hele olieconcessie in Irak
verwierf. [2] Vanaf
die tijd kon hij zich geheel aan zijn kunstverzameling wijden. Op 14 jarige
leeftijd was hij begonnen met een muntenverzameling en nu kon hij zich
uitleven. Het zou een collectie worden met 6000 objecten. Zij eerste aankopen
werden tentoongesteld in zijn woonhuis te Parijs. Toen Duitsland WOII begon
bracht hij zijn bezit over naar Engeland (British Museum) en Amerika (National
Gallery Washington). Zelf bleef hij in Frankrijk en koos de zijde van de Vichy
regering. Engeland confisqueerde toen zijn collectie wegens vijandelijk gedrag.
In 1942 week Gulbenkian uit naar het neutrale Portugal en vestigde hij zich in
het Aviz hotel in Lissabon waar hij bleef tot aan zijn dood in 1955. Het bezit in het
buitenland werd aan hem terug gegeven. Hierop schonk hij de verzameling aan de
Portugese Staat die daarvoor een museum bouwde met geld afkomstig uit erfenis
van Gulbenkian.
3 De
verzameling[3]
A Egyptische, Klassieke en Mesopotamische kunst
B Oosters Islamitische kunst
C Kunst uit Verre Oosten
D Europese Kunst 14e tot 17e
eeuw
E Franse Toegepaste Kunst
F Europese Kunst 18e tot 19e
eeuw
G Collectie René Lalique
Middelburg, 25 april 2017
NB 19 MEI 2017: HET BEZOEK HEEFT PLAATSGEVONDEN. AANVULLING IS INMIDDELS UITGEWERKT, ZIE HIERVOOR DE DELEN 2 EN 3.
NB 19 MEI 2017: HET BEZOEK HEEFT PLAATSGEVONDEN. AANVULLING IS INMIDDELS UITGEWERKT, ZIE HIERVOOR DE DELEN 2 EN 3.
[1] https://nl.wikipedia.org/wiki/Calouste_Gulbenkian
[2] Deze
handel in olierechten is niet los te zien van de ontwikkelingen in de
automobielfabricage. De benzinemotor, uitgevonden omstreeks 1870, was tot eind
negentiende eeuw experimenteel van karakter. Het vermogen was laag en de
ontsteking met open vuur gevaarlijk. Pas toen Bosch de hoogfrequente
magneetontsteking (bougie) in 1902 introduceerde, kwam de automobiel met
benzinemotor als vervoermiddel in beeld en voor een groter publiek beschikbaar.
Het vervolg is bekend: Benz, Daimler en Ford en kleinere merken als Horch en
Borgward en Audi probeerden de markt te bedienen. Wat dat voor de behoefte aan
olie inhield laat zich raden.
[3] Boulton,
Susie, Capitoolgids Lissabon, Clive Gilbert et al.,
vertaling uit het Engels Timon Meynen, 11e herziene druk (Houten 2012) 76-80.
