¢ Recensie
UPS EN
DOWNS IN DE ROMAN DE ACHT BERGEN (Paolo Cognetti)
Leen Moelker
Titel: De Acht Bergen;
Auteur: Paolo
Cognetti;
Verschenen: 2016
(Italiaans);
Vertalers: Yond Boeke
en Patty Krone;
Uitgever Nederland:
De Bezige Bij (2017/8);
Genre: Roman;
Thema: Vriendschap;
Druk: 16e
(juli 2018);
ISBN 978 90 234 6641
3;
Prijs : 19,99
euro;
Aantal bladzijden:
239;
Beoordeeld: 15
augustus 2018;
CPNB: sinds 1e
druk juli 2017 hoog geklasseerd;
Week 32/18: 4
|
Paolo
Cognetti biedt met zijn boek De acht
bergen een inkijkje in het leven van mensen die in de (Italiaanse) bergen
wonen. Geeft hij en passant commentaar op het menselijk bestaan? Wat kunnen we
aan met al die verhalen over bergtochten, betekenen ze iets? Hoe zou het identificatieproces
kunnen verlopen? Over dit soort vragen
gaat deze tekst.
1
Korte inhoud
Pietro
Guasti (1972) en zijn ouders, de familie Guasti, wonen in Milaan maar zijn
afkomstig uit de regio Veneto in Italië. De vader Giovanni Guasti is een
enthousiast bergwandelaar en op aandringen van Pietro’s moeder hebben ze in de
buurt van het Val d’Aosta, een eenvoudig zomerverblijf gekocht.
Als ze
daar in het gehucht/spookdorp Grana, hun eerste tijd doorbrengen ontmoet
Pietro, dan 11 jaar, zijn leeftijdgenoot
Bruno Guglielmina. In de zomer woont Bruno bij zijn oom Luigi Guglielmina in
een hoger gelegen bergweide dorp, waar hij kaas leert maken. Als Bruno vrij is
maken ze samen voettochten door de omgeving en onderzoeken verlaten gebouwen. Er
ontstaat een hechte vriendschap tussen de jongens. Bruno wordt ten slotte in
het gezin Guasti opgenomen, onderwezen en begeleid, omdat zijn ouders daar geen
kans toe zien. Bruno mag zelfs bij hun
in Milaan een technische opleiding volgen. Pietro wordt
filmer/documentairemaker en Bruno wordt bouwvakker daartoe door zijn vader
overgehaald.
Vele jaren
later ontmoeten zij elkaar weer als Pietro een bouwval erft van zijn vroeg
overleden vader. Het is Bruno die hen aanzet tot het verbouwen van het krot tot
een huisje in de bergen op de plaats van een barma.[1]
Aangespoord door het succes daarvan droomt Bruno van een eigen almhof met
gezin. Hij slaagt erin dat te realiseren dank zij een ex-vriendin van Pietro,
Lara geheten. Samen zetten ze een kaasmakerij in een eigen alm op. Ze krijgen ook
een kind en lijken erg gelukkig. Pietro is er getuige van dat ze volop genieten
van het leven in de bergen. Maar de exploitatie van de alm blijft verlieslatend
en uiteindelijk vertrekt Lara en het bedrijf gaat failliet. Bruno trekt in de
barma van Pietro.
Pietro
maakt voor zijn documentaires regelmatig verre reizen onder andere naar de
bergen in Nepal. Daar krijgt hij een
telefoontje van Lara dat Bruno vermist is. De barma is getroffen door een
enorme lawine.
2
De auteur Paolo Cognetti
Paolo Cognetti
werd geboren in Milaan op 27 januari 1978 in een middenklasse gezin. Hij volgde na de
gebruikelijke vooropleidingen enkele jaren universitair onderwijs (mathematica
en Amerikaanse literatuur) tot hij in 1999 gediplomeerd werd aan de
Filmacademie te Milaan. Vanaf dat jaar maakte hij documentaires met sociale,
politieke en letterkundige onderwerpen.
Ondertussen
begon hij ook aan een serieuze carrière als schrijver. In 2003 debuteerde hij
met Fare ordine (orde scheppen)
waarvoor hij de Premio Subway-letteratura in 2004 kreeg.[2]
Hij is altijd
gefascineerd geweest door alles wat met bergen te maken heeft, maar ook de
stedelijke cultuur heeft zijn belangstelling. Hij schreef een reisgids voor
bezoekers aan New York en andere teksten over die stad, maar onderzocht ook in
publicaties naar de eigenheid van de literaire vertelling.
In 2009
kreeg hij de prijs van het maandblad Lo
Straniero voor zijn werk dat ‘zo precies het leven van de jeugd registreert
en zo duidelijk streeft naar de waarheid.’[3]
In 2017
verwierf Cognetti veel internationale prijzen voor zijn boek De Acht bergen. Het personage Pietro uit
dat boek wordt gezien als Cognetti’s alter ego.
Cognetti
is momenteel woonachtig in het Italiaanse berglandschap van Val d’Ayas.
3 Mens- en levensbeschouwing
Cognetti
beschouwt de moderne wereld als een omgeving waarin mensen een enorme behoefte
hebben aan communicatie. Daardoor dreigt de stilte te verdwijnen en is
eenzaamheid een bedreiging. Toch zoekt de auteur met zijn werk naar herstel van
een goede balans tussen dynamiek en rust. Maar hij geeft toe dat hij daarmee
worstelt. Daarom droomt hij graag over andere mogelijke levens en wil hij
altijd nieuwe werelden ontdekken. Daarboven hangt een prangende vraag: waar
hoor je als mens thuis in die wereld? Aan die nieuwsgierigheid voegt hij een
groot observatievermogen toe, waarvan
Paul Claudel zegt dat Cognetti een literaire waarnemer van deze tijd is die de
grote vragen niet schuwt.[4]
Cognetti
zegt dat landschapsfictie hem zeer interesseert en dat zijn grote voorbeeld is
de auteur M. R. Stern. Dit soort literatuur neigt volgens hem tot gevoelens van
melancholie en zorg over een teloor gaande wereld. Immers, we zien overal
verstedelijking en commercialisering van de natuur.[5]
In zijn
boeken draagt hij deze grondhouding uit via de personages. In De Acht Bergen is het Pietro die reist, leest, wandelt in de bergen, de
eenzaamheid zoekt maar toch ook naar de
gemeenschap met anderen neigt. Een personage dat moeilijk relaties aangaat maar
toch hecht aan trouwe vriendschap. En dat zijn precies Cognetti’s
karakteristieken.
Schrijven
gaat boven praten bij Cognetti en dat komt hem als verlegen persoon goed van
pas, want hij trekt zich graag terug om te lezen en te schrijven. Hij ziet
schrijven als fotograferen: observeren, belichten, selecteren en afdrukken.
4 Het oeuvre van de auteur[6]
VERHALEN
·
Fare
ordine. [Genere: storia d'amore; 1 racconto da 5 fermate], Milano, Comune, Settore giovani, 2003.
·
Manuale
per ragazze di successo in
La qualità dell'aria. Storie di questo tempo, a cura di
·
Manuale per ragazze
di successo,
Roma, Minimum fax, 2004. ISBN 88-7521-034-9. [sette racconti. Finalista al Premio Bergamo 2005]
·
Una cosa piccola che
sta per esplodere,
Roma, Minimum fax, 2007. ISBN
978-88-7521-137-0.
[raccolta di cinque racconti. Vincitore del Premio Settembrini 2008, sezione giovani. Finalista al Premio Chiara 2008. Vincitore del Premio Renato Fucini 2009]
·
Sofia si veste sempre di nero, Roma, Minimum fax, 2012. ISBN
978-88-7521-440-1.
[romanzo di racconti. Finalista al Premio Strega
2013]
·
Le otto montagne, Torino, Einaudi, 2016. ISBN
978-88-06-22672-5.
[romanzo. Vincitore del Premio Strega 2017.[5] Vincitore del Premio Strega Giovani 2017. Vincitore
del Premio Strega OFF 2017[6]], del Prix Médicis étranger e dell'English Pen Translates Award nel 2017[4].
ESSAYS]
·
New York è una
finestra senza tende,
con DVD, Roma-Bari, Laterza, 2010. ISBN
978-88-420-9218-6.
[prima parte di una guida alla città di New York]
·
Tutte le mie
preghiere guardano verso Ovest, Torino, Edt, 2014. ISBN
978-88-592-0450-3.
[seconda parte di una guida alla città di New York]
·
A pesca nelle pozze
più profonde. Meditazioni sull'arte di scrivere racconti, Roma, Minimum fax, 2014. ISBN
978-88-7521-594-1.
PRIJZEN
2004 Il Premio Subway-letteratura (Fare Ordine) ;
2008 Premio Settembrini (Una cosa piccola che sta per esplodere- een kleine zaak die gaat
exploderen);
2009 Premio Renato Fucini ( idem);
2017 Premio Strega Giovani, Prix Médicis étranger
(Frankrijk). Pen
Translates Award (Engeland) Le otto
montagne;
5 De literair-historische context
In
Nederland worden in de eenentwintigste eeuw veelal boeken bekroond die met het
recente verleden hebben te maken.[7]
Aangezien er een groot aanbod is van nieuwe boeken, valt het op dat de
categorie autobiofictie vaak in de prijzen valt.
Dat is
niet verwonderlijk. De wereld om ons heen wordt steeds complexer en dan ook nog
in een stijgend tempo. Technologie wordt een grote rol toebedeeld bij het
oplossen van menselijke vraagstukken zoals klimaat- ecologische- en
milieuproblemen. Globalisering en fragmentatie van de samenleving staan op
gespannen voet. De toenemende verstedelijking in de wereld schept enorme
problemen in de ruimtelijke ordening. Het platte land verliest zijn
voorzieningen – woonruimte, winkels, werkgelegenheid – terwijl de stad kampt
met overdruk op het milieu en leefruimte. Veel Europese steden nemen
maatregelen om zelfs het aantal toeristen te verminderen en ‘vuile’ auto’s te
weren.
Literatuur
herhaalt de werkelijkheid iconisch, symbolisch en indexicaal, zij het met verschil.
Het resultaat is dat schrijvers in hun romans teruggrijpen op vroeger. Vroeger,
dat met de ogen van nu bekeken zo transparant, beheersbaar en probleemloos
lijkt, maar dat toch niet is geweest.
De
verstrengeling tussen vroeger en nu drukt zich uit in romans in
autobiografische details. De vertelinstantie is niet altijd te onderscheiden van het personage of zelfs
van de auteur. In de literatuur van een samenleving waarin niemand de waarheid
kent – hij is te complex, te veranderlijk – treffen we meerdere focalisaties
aan die verschillende standpunten vertegenwoordigen. Ook komt veel
intertekstualiteit voor in moderne romans omdat nu eenmaal het verleden
meespreekt.
Ten
slotte blijkt dat schrijvers vaker dan vroeger een bepaalde relatie hebben tot
hun onderwerp (Heijmans: zeilen en asielzoekers; Palmen: Hughes; de Belg
Ruysbroeck: Congo. Driessen: woont op het water).
Het boek
van Cognetti weerspiegelt enkele van deze elementen, bijvoorbeeld in zijn
dubbele houding ten opzichte van wonen in de stad en leven op het verlaten
platteland.
6 Genre
Ik zou De acht bergen van Paolo Cognetti willen
classificeren als een soort ontwikkelingsroman. We lezen hoe het personage
Pietro opgroeit, zich verder ontwikkelt en ten slotte als een volwassene zijn
plek in de samenleving heeft veroverd. Ook zijn vriendschappen ontwikkelen van vluchtig
tot hecht. Vrouwen komen en verdwijnen. Alleen Bruno blijkt een trouwe vriend.
7
Structuur
Het boek
heeft 240 bladzijden verdeeld over twaalf genummerde hoofdstukken en bestaat verder
uit de delen
Proloog
zonder titel bladz.
7-16
Deel I
De bergen uit mijn kindertijd bladz. 17-96 (hoofdstuk 1-4) vanaf 11 jaar;
Deel II
Het huis van verzoening bladz. 97-162
(hoofdstuk 5-8) tot 32 jaar;
Deel III
De winter van een vriend bladz. 163-240
(hoofdstuk 9-12) na 32 jaar.
Regelmatig
zijn witruimtes ingelast om de tijd en ruimte te verplaatsen. Soms wordt daar
een flashback ingevoerd voor een terugblik (138-145). Soms betreft het een
ellips om een wat grotere tijdspanne te overbruggen (155).
Het boek
heeft een motto op bladz. 5(zie aldaar)
en een opdracht op bladz. 240.
De
verhaallijn ontwikkelt zich chronologisch en laat zich daardoor gemakkelijk
volgen.
8 Thematiek
Communicatie;
persoonlijke ontwikkeling; natuur; psychologie achter het menselijk gedrag;
stilte zoeken; (in een interview zegt Cognetti dat zijn generatie geen stilte
meer kent. Daarom gebruiken zijn personages geen mobiele telefoon)[8],
vriendschap, liefde, vader-zoon relatie.
8 Vertelsituatie en Perspectief
De
vertelinstantie is een ‘ik’ en is te koppelen aan Pietro. We zien dus alles via
hem, wat een nadeel is omdat alle gebeurtenissen door hem gekleurd worden.
Pietro is in dialogen altijd partij en wat en hoe een gesprek verloopt bepaalt
hij. Als verteller gebruikt hij daarom vaak de indirecte rede. Dat plaatst de
andere personages op afstand en is identificatie met hen nauwelijks mogelijk.
Overigens
staat de verteller wel eens de focalisatie af als een verhaal verteld wordt
vanuit een ander perspectief, bijvoorbeeld dat van zijn moeder (op bladz. 138
begint een compilatie van de verhalen die zijn moeder ooit had verteld). Pietro
geeft daarop zo nu en dan commentaar (“Ik zag het tafereel dat mijn moeder
vertelde duidelijk voor ogen” bladz. 143). De moeder ziet, de zoon vertelt.
9
Stijl
De acht bergen is een toegankelijk boek dank zij
de gekozen structuur en de chronologie, maar is zeker ook goed leesbaar door
het taalgebruik. Want lange ingewikkelde zinnen ontbreken, integendeel, de
zinnen bestaan vaak uit minder dan twintig woorden, wat prettig leest. Soms vragen
de veelvuldige ontboezemingen over tochten in de bergen geduld van de lezer.
Voor liefhebbers van bergwandelingen kan dit evenwel een groot genoegen zijn.
Wat mij
opvalt is dat er weinig beeldspraak wordt gebruikt. En als het wordt gedaan
(het verhaal van de acht bergen) is dat zo belangrijk dat het de titel van het
boek oplevert. Toch kan een lezer gemakkelijk vergelijkingen of connotaties
ontdekken in de tekst zoals op bladz. 7 en 8. Anderszijds worden ook regelmatig
concrete mededelingen gedaan: “In de herfst van 2013 liet Bruno zich failliet
verklaren” alsof de verteller feiten op een rij zet.
Omdat de
plaats van handeling Italië is, bezigt de auteur lokale termen die soms wel en
soms niet worden toegelicht. Zo heb ik opgezocht wat precies wordt verstaan
onder een
1.
Couloir : open doorgang tussen de bomen, de sneeuw;
2. Barma
: overhangende rotspunt, geschikt om te kunnen schuilen;
3.
Adret: helling van een vallei waar het zonnig is;
4.
Envers: idem waar de schaduwkant is;
5. Arula: alpenden;
5. Arula: alpenden;
6. Pezza: fijnspar;
7. Brenga: lariks.
8. Alm:
een veehouderij op een horizontaal gedeelte in de bergen; Enz.
Samengevat
heeft het boek een prettige directe stijl; hierdoor wordt de lezer gemakkelijk
meegenomen in het verloop van de geschiedenis.
10 Tijd en Ruimte
Het kernverhaal
beslaat ca 43 jaar, namelijk vanaf de ontmoeting tussen Pietro en Bruno die
allebei 11 jaar zijn, en het afscheid van de vrienden dertig jaar later.
Ingebed wordt ook de beknopte geschiedenis van de ouders verteld vanaf ongeveer
1940.
Het boek
is niet erg dik vergeleken met die andere hedendaagse bestseller Wees onzichtbaar. Dat heeft gevolgen voor de vertelde tijd (43
jaar ontwikkelingsgeschiedenis) en voor de verteltijd (leestijd).
De drie
delen knippen de geschiedenis, de vertelde tijd, van Pietro en Bruno in drieën, natuurlijk zijn
de ‘volwassen’ delen het langst; en er is
normaal gesproken nog een vervolg te verwachten.[9]
Soms vond ik de verteltijd te lang. Dat komt voor bij sommige uitgebreide
natuurbeschrijvingen zonder veel menselijke activiteit (bergwandelen).
Fig.1
Bergwandelaars in de Himalaya. Foto:
Internet 18 8. 2018.
De epische of geografische ruimte is het
decor voor de handelingen en betreft de provincie Veneto, de Dolomieten,
Milaan, Turijn, Val d’Aosta naar de Himalaya, Tibet waar de volwassen Pietro
documentaires maakt. (Fig.1)
De psychologische
ruimte is
voor elk personage verschillend. De vader van Pietro is een gedreven man die
het contact met mensen uit de weg gaat en door zijn (te) hoge ambities
enigszins vervreemdt van zijn omgeving. Pietro’s moeder daarentegen is een
people’s wife die juist geniet van de sociale contacten. Bruno’s ouders hebben
beperkte financiële middelen en zijn niet opgewassen tegen de eisen van de
tijd. Pietro lijkt op zijn moeder maar eenmaal gewonnen voor de bergen, sluit
hij zich ook graag tijdelijk op in de eenzame barma. Hier zit een ongerijmdheid
in omdat Pietro enerzijds aanhoudend de
stilte in bergen zoekt, maar anderzijds toch weer naar de stad wil om mensen te
interesseren voor het bergleven. Het is vooral Bruno die het meest gevangen zit
in het zelf gekozen kluizenaarschap.
De beide
vrienden kunnen moeilijk relaties onderhouden en vasthouden. De paradox is dat
zij in hun wederzijdse vriendschap elkaar bevestiging geven. Zij raken in die
relatief gesloten sfeer onzeker over wat ze eigenlijk willen. Pietro filmt bij
voorkeur in eenzame bergstreken en beperkt zo zijn dagelijkse betrokkenheid op
anderen. Bruno probeert wel te ontsnappen aan de eenzaamheid – hij sticht zelfs
een gezin – maar uiteindelijk vervalt hij in lethargie en betrekt hij de
eenzaam gelegen barma van Pietro.
11 Personages
·
Pietro Guasti, de verteller;
·
Buno Guglielmina, vriend van Pietro;
·
Lara, vriendin van eerst Pietro en later vriendin vam Bruno en moeder van
hun dochter Anita;
·
Giovanni Guasti, vader van Pietro;
·
Luigi Guglielmina, oom en werkgever van Bruno;
·
Naamloos: ouders van Bruno, Pietro’s moeder.
12 Titelverklaring
De titel De Acht
Bergen is ontleend aan een verhaal van een Nepalese kippenbezorger
(bladz. 165). Daarin vertelt hij dat de berg Sumeru in het centrum is gelegen
van een stelsel met acht bergen die samen weer een achthoek vormen. Feitelijk
betreft dit een Tibetaanse mandala (Tibetaans voor cirkel), dat is een
geometrisch patroon waarin de blik van een beschouwer altijd naar het centrum getrokken
wordt. Het wordt gebruikt in de boeddhistische leer van inkeer en contemplatie
(fig.2).
Voor
Pietro zit in de mandala evenzeer een aansporing in tot introspectie.
Zijn
zelf gebouwde barma is het centrum van de wereld. Het is de plek in de bergen
waar zijn vader de strijd met de elementen aanbond gericht op het bereiken van
de top.
Maar
waar zijn moeder zich van afkeert, zij heeft die ambitie niet; zij volgt eerder een weg die op een lager niveau
de acht bergen verbindt. De mandala als symbool voor het leven met ups en
downs.
13 Motto en opdracht
Farewell, farewell! but this I tell
To thee, thou Wedding-Guest!
He prayeth well, who loveth well
Both man and bird and beast.
(uit:
S. T. Coleridge: The rime of the Ancient Mariner (1834))
Volgens de vertalers:
Vaarwel, vaarwel. Maar
ik vertel
U dit, gij gast van
’t feest.
Hij bidt oprecht die
liefde hecht
Aan vogel, mens of beest.
Coleridge
(1772-1834) was een dichter van de Romantiek. Hij werkte samen met William
Wordsworth die ook gedichten maakte om de simpele dingen van het leven te
beschrijven en de gewone dingen te willen presenteren in een nieuw perspectief.
De
keuze voor dit tekstdeel kan een verwijzing zijn naar de inhoud van het boek.
Immers, Pietro en Bruno houden hartstochtelijk van het berglandschap met alles
wat erop leeft: mens, vogel en beest. Maar ze zijn ook zelf innig bevriend met
elkaar en ze voelen zich goed in de bergen. In hun barma zijn ze van iedereen
verlaten en ook daarvan genieten ze intens. In het gedicht van Coleridge wordt
die sfeer ook opgeroepen:
O Wedding-Guest! this soul hath been
Alone on a wide wide sea:
So lonely 'twas, that God himself
Scarce seemèd there to be.
De opdracht vinden we aan het eind:
Fontana 2014-2016
Dit verhaal is voor de vriend die me
ertoe inspireerde, door me de paden te laten zien waar die niet waren. En voor
de Trouw en de Fortuin die het vanaf dag één hebben bewaakt. Met alle liefde
die in mij is.
Deze
opdracht verwijst enerzijds terug naar het boek, waarin Pietro via de gebiedskaarten van zijn vader, in
diens sporen in de bergen treedt. Hij onderneemt daarin een zoektocht naar het verleden, naar betekenis en naar het
waarom achter de vragen die hij nooit heeft kunnen stellen.
Maar
anderzijds is deze opdracht een hommage aan een goede vriend omdat die, samen met Fidis en Fortuna, respectievelijk de personificaties van
Vertrouwen en Geluk, de auteur heeft geïnspireerd en adviezen heeft gegeven.
14 Intertekstualiteit
1.
Wereldliteratuur
Connotaties met
·
De liefde en het noodlot in de
dichtkunst van de Romantici als Coleridge en Wordsworth;
·
Tibetaans Boeddhistische literatuur;
·
Bijbel: psalm 121;
·
Mytische reisverhalen, Aeneas,
Hercules, Odysseus
·
Mark Twain, Jules Verne o.a. blad. 65.
·
H. D. Thoreau die zich enkele jaren
afzonderde op het landgoed Walden en een tegendraadse houding in politieke
kwesties voorstond.
2. De
landschapsfictie van Mario Rigioni Stern ( Il
bosco degli urogalli of ‘het bos van de auerhanen’).
3. Sociale
geschiedenis: de ontwikkelingen in de relatie tussen stad-platteland.
4. Filmgeschiedenis:
subtiele verwijzingen naar de films Brokeback
Mountain, Into the wild die zich ook afspelen in de bergen en waarbij
respectievelijk innige vriendschap en
volstrekte eenzaamheid worden nagespeeld.
15 Receptie
Het
boek is goed ontvangen. In Italië haalde het de Premio Straneiro 2017 en in
Frankrijk de Prix Médicis étranger 2017 ( eerder wonnen bijvoorbeeld Toine
Heijmans, Doris Lessing, Milan Kundera, Paul Auster, David Grossman, Orhan
Pamuk en anderen deze prijs).
De
Groene Amsterdammer vindt het een fonkelend boek, de Volkskrant noemt het majestueus. Inmiddels zijn de
vertaalrechten aan dertig landen verkocht.
16 Interpretatie
Een
literair werk kan veelal op twee manieren worden geïnterpreteerd. Er is het gemakkelijk
te begrijpen verhaal waarin het perspectief op het handelen gericht is. En er
is het perspectief van bewustzijn van waaruit een mogelijke betekenis wordt
opgebouwd.
Martin
Driessen vertelt in Rivieren drie
verhalen over belevenissen op rivieren.
Dat is soms spannend maar de reizen kunnen ook verwijzen naar een levensreis. Zo ook met De reis van Sinte Brandaan (12e
eeuw in de Van Hulthem handschriften)
en met Moby Dick (Herman Melville) en
Ernest Hemingway (The old man and the
sea) welke verhalen ook de strijd van de mens met onbeheersbare krachten kunnen
verbeelden.
Kijken
we op deze manier naar ons boek De Acht
Bergen dan komen we al gauw terecht bij de bergmetafoor. Hoe mooi het leven
ook is, soms is het moeilijk het levenspad omhoog naar de top te vinden. Wat
kan je onderweg allemaal meemaken: steenval, lawines, wilde dieren, smalle
paden en steile rotsen, het houdt niet op bij de vredige dalen met hun vals
plat.
Cognetti
vindt dit echter veel te gemakkelijk. Lezers mogen het wel zo zien, natuurlijk, maar hij
wilde per sé de schoonheid van het berglandschap verwoorden, zoals
blijkt uit interviews.
Welk
betekeniscomplex zou daar dan toch in verborgen kunnen zitten: want alleen het
boek invullen met lyrische natuurbeschrijvingen is ook te simpel geredeneerd.
Inhoudelijk
is De Acht bergen een verhaal over de
natuur en innige vriendschap. Twee
jongens ontwikkelen zich op een eigen manier, de een stadsjongen, de ander een
koeienjongen.
De
filosoof Bergson zou hierin een bevestiging van zijn theorie zien, namelijk dat
alles bestaat door zijn tegenstelling.[10]
De geschiedenis van Pietro en Bruno moeten we dan zien in een dynamisch
tijdsbeeld. Zo komt Pietro terecht in het verarmde leefgebied van Bruno. Het landschap
maakt allemaal nogal een desolate indruk. En dat heeft een reden. De jeugd is
weg getrokken, naar de stad, want er is geen werk voorhanden. De voorzieningen
als winkels en het bestuur zijn in de meer toegankelijke dorpen met meer
inwoners gevestigd. Dit beeld weerspiegelt de ontwikkelingen van overal in
Europa: Roemenië, Polen, Albanië en zelfs in de ontwikkelde landen als
Nederland en Italië is dit zo. In de dorpen verdwijnen de voorzieningen en het
is dank zij een goede ontsluiting en een betere automobiliteit dat het leven
daar nog leefbaar is.
Waar
Bergson mogelijk op duidt is, dat we de individuele geschiedenissen moeten zien
in het grote geheel van de maatschappelijke ontwikkelingen.
Hoewel
het boek chronologisch is geordend zijn er soms grote tijdsprongen. Deze
ellipsen verrassen dan omdat informatie over de tussenliggende
ontwikkelingsfase ontbreekt. Het boek is
dus niet echt een ontwikkelingsroman omdat karakterontwikkeling niet
strikt op de voet te volgen is. Toch zijn er interessante aspecten aan de
persoonlijke ontwikkeling van de jongens. Zo blijkt dat het opbouwen van
zelfvertrouwen bij Bruno wordt gefrustreerd door de gezinssituatie: een
afwezige vader, een zwijgzame moeder. Als hij Pietro ontmoet gaat zijn wereld
open.
Pietro
kon zich wel aan zijn vader spiegelen, maar kon of wilde zich niet met hem en
zijn torenhoge ambities meten. Hij zag meer verwantschap met zijn moeder die
sociaal betrokken was. Als hij Bruno ontmoet wordt hem een onbekende weidse
wereld getoond.
Lezers
zullen mogelijk in deze gedragspatronen de motivatie principes herkennen die
mensen gebruiken om: controle over hun omgeving te krijgen (1), het contact met
anderen te vestigen (2) om sterker in het leven te staan, en om zowel de ander
als zichzelf positief te evalueren (3). Behalve Pietro’s moeder, die letterlijk
psychische ruimte voor zichzelf opeist, verkeren de andere personages Giovanni,
Bruno’s vader en moeder, Lara, in een
zeker isolement.
Als
tieners maken Pietro en Bruno zich al los van hun ouders en zoeken vervolgens ieder
hun eigen weg.
We
weten niet en detail welke hobbels Pietro en Bruno hebben moeten nemen om
volwassen te worden. Hun leerweg aan de universiteit of in de bouw kennen we
niet. We onderkennen wel dat zij niet altijd even sterk bevriend zijn. Cognetti zegt ergens in een interview op Internet [11]dat
hij in dit boek de vriendschapsontwikkeling
heeft verkend. Er zijn tijden van lossere verbanden en perioden waarin
de vriendschap als zeer sterk wordt aangevoeld.
Over
het liefdesleven vernemen wij slechts indirect dat de vrienden er niet blijvend
in slagen om een levenspartner te vinden. Toch triomfeert de durende vriendschap mede dank
zij hun gelijkgerichte karakter, maar ondanks hun verschillende afkomst en
levensweg.
Door
de opname van een verhaal over de mandala, verteld door een oude Nepalees,
verwijst de auteur volgens mij toch ook zeker naar eeuwenoude tradities bij het
verklaren van de wereld. Je kunt in je leven er blind naar streven in alles de
hoogste top te willen bereiken (Sumeru), of er is de keus om de langere weg
(via acht bakens) te kiezen, een tocht met minder risico’s en met bereikbare doelen.
17 Slot
Aan
het begin van deze tekst heb ik over De
Acht Bergen de vraag gesteld of de vele verhalen over bergtochten misschien
een bijzondere betekenis hebben. Het laat zich voorstellen dat een
berglandschap beter te beschrijven is via een wandel- of klimtocht. Maar je
kunt er ook een metafoor in zien voor een mooie reis door het leven die echter
ook vele ontberingen kent. Hierboven is aangetoond dat het boek een doorkijkje
opent naar een geografisch gebied dat ontvolkt raakt, net als veel andere
rurale streken, en dat het simpele bergleven bezig is te verdwijnen. Voor mij
is Cognetti’s onderzoek naar de ups en downs in een vriendschap wat
oppervlakkig weergegeven. De grote leemtes versnellen de tijd maar gaan ten
koste van de details. Niettemin is het een boek dat verstrooiing biedt, en dat
is conform de functie van literatuur.
Ten
slotte wordt het boek gedragen door een mannenvriendschap die, eenmaal
ontstaan, nu eens wat hechter, dan weer wat losser uiteindelijk tot een
blijvend verbond uitgroeit, helaas met een dramatische afloop.
[2] Deze prijs wordt jaarlijks uitgereikt
aan de meest talentvolle
Italiaanse schrijver onder de 35 jaar in de periode 1 april- 31 maart.
[3] https://it.wikipedia.org/wiki/Paolo_Cognetti (Lo
Straniero is een verwijzing naar Albert Camus’ De Vreemdeling).
[5] Een interview met de oprichter van Lonely Planet
bevestigt dit (Volkskrant, 11 augustus 2018).
[6] https://fr.wikipedia.org/wiki/Paolo_Cognetti en de website van Cognetti: http://paolocognetti.blogspot.com/
[7] Alfred Birney: De tolk van Java; David van Ruysbroeck: Congo; Connie Palmen: Jij zegt het; Murat Isik: Wees onzichtbaar.
[10] Dat betreft het ‘dichotomisch’ denken: leven tegenover materie, tijd
tegenover duur, beweging tegenover stilstand enz. Het leven wordt voorgesteld
als een strook filmbeeldjes. Daarin is elk beeldje een gebeurtenis, terwijl de
som van de momentopnamen, als ze zich in beweging zetten een nieuwe dynamiek bevatten. Net als in de hermeneutische cirkel zal een
onderdeel altijd verwijzen naar het geheel. En het geheel naar het onderdeel.
