donderdag 27 juni 2019

Recensie over THE WILD PEAR TREE (CEYLAN 2018/9)


RECENSIE EN BESPREKING VAN DE FILM THE WILD PEAR TREE (Ceylan)

Leen Moelker


Tekstvak: Film: Ahlat Ağaci ( The Wild Pear Tree);
Regisseur: Nuri Bilge Ceylan;
Scenario: Akin Asu, Ebru Ceylan, Nuri Bilge Ceylan;
Genre: Drama;
Release: 18 mei 2018 (Festival Cannes),
30 mei 2019 Nederland;
Duur: 188 minuten (kleur);
Taal: Turks (Nederlands ondertiteld);
Productie: Detailfilm, Memento Films Production e.a.;
Distributie: September Films (Nederland);
Opnamelocatie: Çannakale, West Turkije, 30 km van het antieke Troje;
IMDB rating 8,2 (juni 2019);
Vergelijk de film Wintersleep hier ook besproken;
Gezien: 13 juni 2019.

Enkele jaren terug hebben mijn vrouw en ik meer dan week doorgebracht in Istanbul. Wandelend vanaf het toen nog vredige Taximplein over de Istikal Caddesi naar de Galatabrug zagen we gewapende militairen burgers controleren. Er was een schermutseling geweest die nacht. Het tekende de sfeer van een soort gewapende vrede. De Turkse samenleving scheen erin te berusten. Het zijn nu eenmaal tijden van terrorisme en oorlog.
Hoe anders is de sfeer  in de – lange – films van Nuri Bilge Ceylan. De pastorale rust van het platteland in Cappadocië of  van West- Anatolië in Turkije doen weldadig aan. Maar onder de religieuze  en seculiere dorpsgemeenschappen broeit het.  Hoe streng of tolerant moet je zijn?  Wat zijn de perspectieven als je arm bent? Wat doe je met je hogere opleiding als er geen werk is?


1  Synopsis

Een afgestudeerde jongeman keert terug naar zijn geboortedorp om zijn toekomst verder vorm te geven. Als aankomend onderwijzer en schrijver heeft hij een analyse van een Turkse dorpssamenleving in manuscriptvorm bij zich. Maar als hij het wil uitgeven stuit hij op een cordon van hinderpalen als ingeslepen gewoontes, opinies en culturele gebruiken.

2  Bespreking (feiten verhaal)
Sinan Karasu  (Dogu Demirkol) stapt, als de film begint, uit de bus in zijn geboortedorp Çan in het achterland van Çannakale, West-Turkije. Hij is afgestudeerd en keert terug naar het ouderlijk huis. Al direct in het dorp verneemt hij dat zijn vader Idris Karasu (Murat Cemcir) schulden heeft gemaakt om te kunnen paardenwedden.
Sinans moeder Asuman Karasu (Bennu Yildirimlar) is trots op haar hoog opgeleide zoon. Heel wat minder content is zij over haar man, die haar in armoede heeft gedompeld. Sinans jongere zus Yasmin Karasu (Asena Keskinci) probeert zich aan de moeilijkheden te onttrekken.
Vader Idris probeert als een gerespecteerde dorpsonderwijzer zijn waardigheid te behouden, maar heeft een zodanig slap karakter dat hij steeds dieper in het moeras zakt. Asuman berust erin  dat ze in financiële nood zitten en hoopt op een grote bonus bij de pensionering van haar man.
Al met al een gezin waarin de goede wil overheerst maar het vermogen ontbreekt om een fatsoenlijk en probleemloos bestaan  te bereiken.

Sinan gaat direct op zoek naar geldschieters om zijn manuscript The wild Pear Tree als boek uit te geven. De burgemeester is trots op Sinan maar kan geen overheidsmiddelen voor privé doeleinden inzetten.
Als hij zijn interpretatie van de dorpsgemeenschap voorlegt aan een gerenommeerde lokale schrijver Suleyman (Serkan Keskin) ontstaat na beginnende vriendelijkheid en beleefdheid een heftig debat. Schrijvers schrijven fictie en geven geen oordeel over feiten. Maar dat is nou precies waar Sinan op uit is. Aldus zijn de geldschieters bang voor het oordeel van de lezers ( zij moeten met die lezers zaken doen) en de collega schrijvers ontwijken de directe confrontatie met de werkelijkheid.
Sinan raakt teleurgesteld maar blijft niettemin zoeken naar een financiering voor zijn boek.

Onverwacht ontmoet hij de mooie en vrolijke Hatice (Hazar Ergüçlü) een schoolvriendin van vroeger. Onder een wilde perenboom roken zij een sigaret (voor meisjes verboden) en trekt Hatice haar haren los (ook verboden). Zij voelt zich gevangen in het dorp en droomt – net als Sinan – van een rijke toekomst met veel glitter en glimmer.   Maar Sinan – door haar in zijn lip gebeten – neemt geen initiatief. Hij ziet passief toe op de bruiloft van Hatice wanneer zij dan maar een oudere man trouwt, een rijke juwelier.

Sinans zoektocht naar steun voor zijn boek en naam maken als lokale chroniqueur  heeft uiteindelijk succes en zijn boek verschijnt in een kleine oplage. De plaatselijke boekhandelaar wil het voor hem verkopen. Maar er komt niemand op af.

Ondertussen doet Sinan staatsexamen voor leraar maar verzuimt ervoor te leren en dus mislukt ook dat.
Typerend voor zijn recalcitrante en  lamlendige houding  is dat hij uit boosheid een loszittend onderdeel van een sculptuur op een brug in Çannakale, het water in kiepert. Hij weet aan de achtervolgende politie te ontkomen door zich in “Het paard van Troje “ te verbergen.[1]
Maar is zijn schuilplaats ook niet een symbolisch isolement? Hij schrijft over de geheimen van het dorpsleven van binnenuit, maar wordt door de dorpsgenoten als een schrijver gezien die  afgeeft op zijn eigen clan. Daardoor isoleert hij zichzelf van de mede dorpsgenoten.

3 Bespreking (symbolisch verhaal)
Drama dat reflecteert op de culturele identiteit is altijd al populair geweest in de film en literatuurgeschiedenis.  Flauberts’  Madame Bovary  gaat gebukt onder het negentiende -eeuwse  gekunstelde burgerfatsoen.  Bosboom-Toussaint voerde in dezelfde tijd de rebelse Majoor Frans op om aan te tonen hoe knellend sociale regels kunnen zijn, maar ook dat vrouwen best wel durven tegenstreven.
De Indiase regisseur Neeraj Ghaywan liet in de film Masaan  zien hoe de Indiase standsverschillen aanleiding geven tot culturele en zelfs innerlijke conflicten.
Nuri Bilge Ceylan doet hetzelfde met een verkenning van de conflicten binnen de gevestigde structuren in het moderne Turkije. 


                                Fig.1 Wilde perenboom (Bron: Internet 27 juni 2019)
Onze film The wild pear tree (FIG.1)is een lange film. Dat komt door de real-time opnames. Een goed voorbeeld is het lange gesprek dat Sinan al wandelende in de natuur voert met  lokale geestelijken over de mogelijke en vereiste leefwijze van de gewone mens. Zonder je te vervelen observeer je deze discussie: volg je de Koran letterlijk of interpreteer je hem zo goed mogelijk. Geloof je wat er staat? Het is een onbevredigend gesprek voor Sinan want ook hier is geen waarheid, geen sluitend bewijs te vinden.
Sinan wil graag een erkenning van zijn visie op de Turkse verhoudingen door massale bijval. Hij ontdekt dat een mening ook maar een mening is, hoe bezield hij ook wordt gebracht.

Maar erg  diplomatiek is Sinan daarbij  niet, want hij wenst zijn kijk op de dingen per sé aanvaard te krijgen door gezaghebbende denkers. Over principes onderhandel je niet en je gedrag is in overeenstemming met je principes. Maar daardoor raakt hij in conflict met de schrijvers die in de literatuur de verbeelding ruimte willen geven. In fictie gaat het nooit om de waarheid maar om een mogelijke waarheid. Dit alles levert hem wel een enorme frustratie op.
De intelligente Sinan ervaart een frictie tussen wat de jongeren willen – vrijere omgang met elkaar, ruimte om afwijkend te denken, discussie toelaten over oude  gebruiken – en waar de oudere generatie voor staat – ouderdom eren, gehoorzaamheid, bewaren van tradities – maar hij weet daarin geen richting te kiezen. Zijn manuscript dat nota bene representatief is voor de tijdgeest wordt zelfs niet door de jongeren omarmd. Ze kopen zijn boek gewoonweg niet.
Maar als hij een keus moet maken om dan maar te vertrekken en elders in de moderne stad aan de slag te gaan, aarzelt hij. Hij voelt zich de kleine mens in de grote wereld dat stuk loopt op de weerbarstigheid van traditionele denkwijzen. En die zijn er volop. Vrouwen tellen nog altijd nauwelijks mee. Ook in de film hebben ze een ondergeschikte rol. Alles draait om de mannen als de gokverslaafde Idris, om de tachtigjarige opa van Sinan die als imam nog dienst kan doen, om de andere opa die een waterbron probeert te ontdekken.
Samengevat is de symbolische laag van deze film gericht op het gewone leven in Turkije waar de middenklasse een meer seculiere ontwikkeling wenst maar daarbij aanbotst tegen een religieus-culturele sociale traditie.
De focus is ook gericht op het jonge individu, dat kritisch gemaakt in de opleiding, aansluitend de discussie met de ouderen wil voeren.  Maar tenslotte de stap naar het vrijere leven buiten de gemeenschap  elders niet of slechts moeizaam zet.


4  Filmkunst

Cinematografisch gezien is deze film zeer interessant. Immers, niet alleen de prachtige natuurbeelden ondersteunen de plattelandssfeer, ook de afwisseling in camerastandpunt draagt bij aan de dynamiek van de film. Soms geven hoge tilt- beelden in een totaal-shot het noodzakelijke inzicht in ruimte en tijd om dan in te zoomen naar medium-shot niveau waar we de herkenbare werkelijkheid ontdekken. Dat gebeurt allemaal in een traag tempo zodat er een zekere rust van uitgaat. De zonsondergangen zijn adembenemend.
De muziek die off-screen  wordt toegevoegd geeft de pastorale sfeer van West- Turkije op indrukwekkende wijze weer. Het kan ook niet anders met  Bachs Passacaglia en Fuga in C minor BWV 582. De dromerige sfeer in het verlaten Turkse achterland waar ook Sinas vader probeert een waterbron aan te boren wordt prachtig ondersteund met de mineurklanken van de passacaglia. Maar ook klinkt deze muziek als achtergrondmuziek bij de verstilde eenzaamheid aan de oever van een meer waar Sinan in gedachten verzonken zit.
Prachtige fotografie is te zien tijdens het gesprek tussen Sinan en Hatice. Het licht wordt door de bladeren van de wilde perenboom gefilterd  en wordt nog verder  versterkt doordat de wind de bladeren doet trillen.

5  Analyse
De vragen aan het begin zijn gaandeweg beantwoord.  Sinan vertegenwoordigt zijn generatie die opgeleid en wel in zijn arme geboortestreek niets te zoeken heeft. Om een zinvol bestaan op te bouwen moet Sinan bij de politie gaan en zich voegen in de tradities of een eigen positie in het straatarme Oost-Turkije willen  verwerven. Religie speelt op het platteland een voorname rol en vraagt van iedereen een erkenning van de patriarchale verhoudingen. Dat is impliciet een erkenning van de machtspositie van de man en de invoegende rol van de vrouw. Deze verhoudingen zien we ook terug in de film The wild pear tree, waarin het draait om wat mannen zeggen en doen. Rollen als van Yasmin en Asuman of van oma bevestigen de  verhoudingen binnen de Turkse leefvormen.
Is het wel interessant voor de kijkers om een film te maken over de Turkse samenleving en de vragen van jongeren die erin leven? Ik vind persoonlijk van wel.
Door deze film leer je over de culturele verschillen tussen mensen. Kijkers van welke afkomst ook kunnen zich met de personages als Idris en Asuman identificeren als ze in de penarie zitten (heb ik ook) of juist als succesvol tevoorschijn komen in de strijd om een plek op deze aarde, zoals dezelfde Asuman, Hatice en Ramazan  (deed ik ook). Het zijn stuk voor stuk gewone mensen.

Beeldkader
De camera bewaart veelal grotere afstand tot het onderwerp. Dat is uit te leggen als van ideologische betekenis. Want door de wide-shots voel je aan, dat wat die mensen daar meemaken, van alle tijden en plaatsen is.

Belichting
Avondopnames met een ondergaande zon wekken een weemoedige stemming op. Betreft dat een teleurstelling over het verdwijnen van het authentieke in de Turkse gemeenschap? Of benadrukt het de unieke schoonheid van het landschap? En kunnen daardoor begrijpen dat mensen zich daar veilig en comfortabel voelen?

Montage
De real-time opnames laten de dingen verlopen zoals ze verlopen. Er zijn weinig ingrepen in dialogen zoals tussen Sinan en de imams of  tussen Sinan en Hatice. Het benadrukt dat wat de kijker ziet doodnormaal is. Het suggereert, nee, het is de werkelijkheid!

Muziek
Zoals boven gesteld, draagt de muziek bij aan de weemoedige stemming. De passacaglia is te horen als beelden opkomen van uitgestrekte landschappen en als achtergrond bij het gesprek tussen Hatice  en Sinan. Kenmerkend voor deze passacaglia is de sombere ondertoon waarop de tegenstemmen zijn gemoduleerd. Het staat dan ook in c-mineur. Hoewel niet alles kommer en kwel is, is ook lang niet iedereen gelukkig.

 Casting
Alle personen zijn van Turkse origine. Dat versterkt de idee van werkelijkheid. De film steunt op de geloofwaardige karakters als van de markante opa/imam, de mooie Hatice die haar haar los gooit als teken van vrijheid, de volhardende maar tobbende Asuman, de erkenning zoekende Sinan.   


Mise-en-scène
De film is gedraaid  ergens in het eenvoudige achterland van Turkije. Aan de interieurs is te zien dat mensen niet rijk zijn. Zelfs de huiselijke omgeving van de succesvolle ondernemer/geldschieter is van opperste eenvoud. Alles wijst erop dat iedereen moet vechten voor zijn bestaan en dat daar rijkdom nauwelijks voorkomt.

Handeling
De handelingen die worden gedeeld betreffen het streven naar goede of betere  bestaansmogelijkheden. Er wordt geld geleend, er wordt gewerkt, de religieuze plichten worden nagekomen en er wordt geleden onder de omstandigheden.

Dialoog
De vele  dialogen wekken onze interesse op door de thema’s die erin worden behandeld. Bijvoorbeeld, Suleyman en de rol van schrijvers, Sinan en Hatice en de vraag hoe uit de streek weg te komen, Sinan en de imams over wat waarheid is.

Ideologische codes
Dit betreffen vooral de geadopteerde onderwerpcodes (kleding, gedrag, live dialogen) en representatiecodes (literaire en muzikale principes).
Die zijn hierboven al aangeduid: de rollen tussen man en vrouw in de Turkse samenleving. Toch past de strijdvaardige en toegeeflijke Asuman niet erg in de ondergeschikte rol die vrouwen  daar moeten innemen. Zij toont zich juist tot veel in staat.
Iedereen droomt in Çan over een beter leven maar weinigen zien kans dat ter plaatse te realiseren.

6 Slot
Ik heb deze film met veel plezier bekeken en de lange duur ervan is zeker geen negatief punt. Ceylan kiest niet maar laat de kijker het leven op het Turkse platteland meebeleven. Soms zou je er willen wonen, zo vredig en landelijk. Soms maken de bekrompenheid en culturele dwangbuis de film even een tenenkrommend schouwspel.
Ik vind de film daarom wel halfslachtig.  Kijkers kunnen  Sinan wel begrijpen als hij moeilijk kan scheiden van zijn mooie geboortestreek. Maar hoe mooi ook, er is voor hem geen toekomst en dan past een ferm besluit.

Middelburg, 26 juni 2019





[1] Sinds 2004 staat in Çannakale een houten paard dat toen gebruikt is voor de film Troy.