MOEDERVLEKKEN (Arnon
Grunberg) VERKENT GRENZEN
Leen Moelker
|
Boek: Moedervlekken;
Auteur: Arnon Grunberg
Uitgever: Lebowski Publishers, Amsterdam;
Jaar: 2016;
ISBN: 9789048819133;
Nominatie: Ako Literatuurprijs 2016;
CPNB: (2016) nr. 47 (30000-40000 verkochte boeken);
Beoordeeld: 15 oktober
2017;
Middelburg.
|
Arnon Grunberg schrijft zeer regelmatig een super korte
column in de Volkskrant. De inhoud
haakt altijd aan bij de werkelijkheid van nu. Dat hoort ook zo in een dagblad
dat bol staat van meningen en nieuwsfeiten. Soms gaat de tekst over een
gebeurtenis, soms is het een opiniestukje of geeft de auteur commentaar binnen
een maatschappelijk debat. Vaak zijn ze ironisch, bewonderend, cynisch of
instemmend van karakter. Aldus levert Grunberg de lezer een spiegel waarin het
wereldgebeuren wordt teruggekaatst.
Met zijn roman Moedervlekken
zit hij op dezelfde manier de samenleving op de hielen.
Welk debat neemt hij op de korrel? Zijn de personages
geloofwaardig? Hoe lezenswaardig is het boek? Dat zijn de vragen waarop ik
hieronder in het kort wil ingaan.
1 Korte inhoud
Otto Kadoke is gescheiden en werkzaam als ervaren psychiater
bij de crisisopvang van een sociaalpsychiatrische overheidsdienst. Hij houdt
toezicht op de verzorging van zijn moeder (een transgender, en is eigenlijk
zijn vader) door twee jonge Zuid-Amerikaanse hulpen.
Door een affaire met een van hen – Rose, die snel met hem
breekt – moet Kadoke op zoek naar een
nieuwe hulp. Geheel tegen de regels in bouwt hij een privé therapie op met de
compulsief-obsessieve Michette die hij tijdens de crisisopvang leert kennen. Dat
doet hij door Michette als therapie de taken van zijn ‘moeders’ verzorging op
te dragen. Hij is vastbesloten hier een succes van te maken en strikt de
relatie therapeut – patiënt te handhaven.
In de therapeutische gesprekken verkennen beiden de grenzen
van betamelijkheid (Kadoke) en van een
therapie (Michette). Waarom accepteert de samenleving geen automutilatie
en wel een onmenselijk inspannen in de sport?
2 Personages
Er zijn maar enkele
personages die het verhaal dragen. Naast Kadoke en zijn ‘moeder’ is zijn
collega Dekha van belang. Zij ex heeft
een bijrol maar Michette vervult een sleutelrol in deze roman.
3 Perspectief
Het verhaal leren we kennen vanuit het perspectief van
Kadoke. Dat maakt dat we niet doordringen tot de karakters van de andere
personages. Sterker nog, het gedrag van de (ook de andere) personages is
meestal niet te volgen. Kan een man zo treurig zijn dat hij de identiteit van
zijn vrouw aanneemt? Is een nymfomane vrouw met een obsessieve-compulsieve
stoornis in staat waardenvrij te
redeneren? Kan een psychiater objectief blijven oordelen in situaties waarbij hij relaties aangaat? En
waarom komt hij er toe stukjes huid (moedervlekken) als souvenir uit te delen? Allemaal
onopgeloste kwesties die vragen oproepen.
4 Tijd en Ruimte
De geschiedenis
speelt in het heden in een niet genoemde stad in Nederland, en verhaalt de praktijkervaringen van een psychiater
gedurende ongeveer een jaar.
De vertelling verloopt chronologisch soms versneld door ellipsen of vertraagd door
uitgebreide gedachtestromen.
De psychologische ruimte is voor alle personages beperkt
omdat ze zich door situationele oorzaken een speelbal van het lot voelen.
Kadoke kan geen relatie opbouwen omdat hij geen kinderen wil. Dat verdraagt
zich niet met zijn taakopvatting.
“Moeder’ die een nieuwe identiteit aanneemt en zich geheel verliest in
het verdriet. Michette’s dwanggedachten drijven haar tot zelfkastijding en
seksverslaving.
De sfeer is verbonden met het Joodse geloof, vooral waar het
rituelen betreft.
5 Structuur
Het boek heeft 26 hoofdstukken verdeeld over 399 bladzijden
6 Betekenis
Op het Eerste niveau van representatie krijgen we de gang
van zaken in een psychiatrische praktijk voorgeschoteld. Hoewel we dus vragen
hebben bij de vreemde en afwijkende gedragspatronen, literair gezien is het
mogelijk dat zich zulke situaties voordoen.
Op het Tweede niveau
van representatie zouden we de betekenis kunnen zoeken bij het
maatschappelijk debat. De omstandigheden in het boek reflecteren dan mogelijke
gebeurtenissen in de moderne samenleving.
Kadoke doet denken aan wat mensen overkomt die het in hun
leven niet alle, veel te hoge ambities kunnen invullen. Hij kan goed problemen
van anderen oplossen maar bij de
inrichting van zijn eigen bestaan laat hij steken vallen. Arbeidsethos als
oorzaak van relatieconflicten.
“Moeder’ staat voor het transgender vraagstuk. Iedereen in
de samenleving accepteert het anders zijn, zeker in een zakelijke relatie, maar
in de omgang met anderen roept dat allerlei vragen op. Kan verdriet tot
identiteitsverlies leiden?
Kadoke ontpopt zich als medicus die te allen tijde het leven
van de ondergang wil redden. Mensen die auto mutileren zijn ziek en verdienen
bescherming tegen zichzelf. Maar waar
stopt dit? Mag iemand niet verlangen naar zijn levenseinde en moet de medische
stand daar niet royaal aan meewerken?
Ik zou nog meer van dergelijke vraagstukken kunnen benoemen
– over de rol van de religie bijvoorbeeld, en wanneer is gedwongen opname in
een kliniek geoorloofd – maar ik denk
dat andere lezers dat beter kunnen.
7 Slot
Ik vind het een lezenswaardig boek. Het roept op tot
discussie over actuele kwesties in de samenleving. En het is ook nog een aardig
en leerzaam verhaal.
