OPMARS NAAR ROTTERDAM (E. H. Bongers), een gevechtsverslag uit de Tweede Wereldoorlog

BESPREKING VAN HET BOEK “OPMARS NAAR ROTTERDAM”

Leen Moelker

                                                          

In 1982 verscheen het boek Opmars naar Rotterdam. Het was in een tijd waarin vraagtekens werden gezet bij wat en wie ‘goed’ was in de Tweede Wereldoorlog of wat en wie er ‘fout’ kon zijn geweest. De heer J. C. H. Blom directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, verlegde het perspectief in de geschiedschrijving naar het morele vertrekpunt in plaats van die van ‘onderdrukking en verzet.’ Zijn geruchtmakende oratie In de ban van goed of fout (1983) deed veel stof opwaaien.

Het boek van Bongers is nog geschreven vanuit de gedachtelijn dat Nederland werd aangevallen en zich heldhaftig daartegen verzette.

  

1  Algemeen oordeel

Opmars naar Rotterdam biedt een interessante beschrijving van de militaire verrichtingen rondom Rotterdam en Dordrecht in de eerste dagen van de Tweede Wereldoorlog 1940-1945.De auteur heeft zich goed gedocumenteerd zodat bepaalde gebeurtenissen worden verslagen zowel vanuit het gezichtspunt van de aanvaller als de verdediger. 

2  Vertelsituatie

Er is een algemene verteller die verslag doet van gebeurtenissen die opgetekend staan in archieven en secundaire literatuur en orale overlevering. Het is een feitenrelaas met een zekere claim op de waarheidsgetrouwe weergave van de werkelijkheid. Hier en daar belicht de verteller de gebeurtenissen met een suggestieve vooringenomenheid, wat blijkt uit de plaats die geruchten over de familie Mussert in het boek heeft gekregen. 

Er is rijkelijk geput uit ooggetuigenverslagen waarvan vele in de tekst zijn opgenomen.

3. Perspectief

Het perspectief van waaruit de vertelling plaatsvindt berust bij individuele actoren die in de werkelijkheid hebben deelgenomen aan de strijd. Dus dat betreft zowel Nederlandse als Duitse militairen. Het is jammer dat een weidser perspectief ontbreekt: daardoor zouden we meer hebben kunnen begrijpen van het waarom van de beslissingen die hogerhand (Generaal Winkelman, Van Andel) heeft genomen.

4 Verhaalstructuur

De geschiedenis wordt chronologisch verteld. Door de gedurige aaneenschakeling van archiefbevindingen wisselt de tijd en ruimte soms midden in een hoofdstuk. Maar de hoofdindeling is helder: dag 1 (10 mei), dag 2 (11mei) en dag 3 (12 mei).

5 Tijd en Ruimte

De vertelde geschiedenis beslaat drie dagen zoals hiervoor beschreven in mei 1940 toen de Duitsers Nederland binnenvielen. Hoofd decor van de strijd is de omgeving van Rotterdam en het Eiland van Dordrecht. Maar ook Nederlandse verdedigingslinies in 1940 worden in de inleiding schetsmatig genoemd. Ook België maakte daarvan deel uit.

6 Uitvoering en Lay out

·         Het boek is gezet in een prettig leesbare lettersoort

·         De begrippenlijst met vertalingen van militaire functies heeft weinig zin (302)

·         De negen kaarten achterin zijn onmisbaar voor een goed begrip. De cijfers uit de legenda zouden duidelijker zichtbaar kunnen zijn

·         Organisatieschema’s aangevuld met een begrippenlijst met militaire termen zouden een verrijking van het boek kunnen betekenen. Begrippen als regiment, eskadron, sectie, bruggenhoofd, karabijn bijvoorbeeld worden zo vaak gebruikt dat lezers de essentie ervan kan ontgaan als die termen niet direct in noten of een bijlage worden toegelicht.

·         Het boek bevat enkele waardevolle foto’s van het slagveld en de actoren daarop. Dat zouden er zelfs meer mogen zijn

7  Stijl

Het boek is in de jaren tachtig geschreven en daarvan getuigen stijlkenmerken als de lijdende vorm en een zekere wijdlopigheid met daarnaast ook veel vakjargon. Flash forwards brengen wel spanning aan.

7  Enkele conclusies

- De status van het Nederlandse leger was door bezuinigingen zwaar onder de maat. Hoe erg dat was blijkt uit de informatie waarin gemeld wordt dat lokale overheden of particulieren gemaand werden hun beveiliging tegen invallers maar zelf te betalen

- Nederland had 15 vliegtuigen waarvan er enkele hebben meegeholpen vliegveld Waalhaven te bombarderen. Niet alleen de Duitsers hebben dus Rotterdam platgegooid

- De communicatiesystemen waren beneden alle peil. Generaal Winkelman kon ons leger niet coördineren

- De Franse hulp blijkt ook hier (evenals in Zeeland) een farce. Verouderd strategisch denken, angst voor de vijand, slechte communicatie en dergelijke kenmerken de moraal en capaciteiten van onze Franse ‘vrienden’

- Aan Nederlandse zijde blijkt naast collaboratie ook echt  heldendom te hebben bestaan.

- Mede door de ooggetuigenverslagen kan dit boek niet als een volstrekt objectief verslag van de gebeurtenissen worden gezien.

8 Slot

Opmars naar Rotterdam geeft de lezers een beeld van wat er in de meidagen van 1940 in Nederland aan het militaire front in Rotterdam en Dordrecht afspeelde. Luitenant kolonel Bongers heeft erin als auteur nauwgezet melding gemaakt van welke onderdelen waar en hoe strijd leverde tegen de Duitsers. Die nauwgezetheid is tevens een zwakte van het boek want daardoor ontbreekt de meer overzicht bevattende strategische opzet van de hogere legerleiding.

Maar voor wie de operaties op soldaatniveau wenst te volgen is het zelfs een spannend boek.