dinsdag 3 april 2018

Recensie over BANKIER VAN HET VERZET (2018)


¢ RECENSIE

 KLASSIEK HELDENDOM EN IDEALISME IN DE FILM BANKIER VAN HET VERZET 

Leen Moelker
Film: Bankier van het Verzet;
Regisseur: Joram Lürsen;
Scenario: Marieke v.d.Pol e.a.;
Geluid: Mark van Allen;
Genre: Drama/oorlog;
Release: 1 maart 2018;
Taal: Ned., Duits, Engels;
Duur: 123 minuten;
Productie: NL Film/tv, Nanook Entertainment, Mollywood en Zilvermeer productions;
Filmlocaties: Arnhem, Zwolle, Deventer en Amsterdam;
Distributie: Dutch Film Works;
Gezien: Vlissingen, 10 maart 2018;
Steunfondsen: EO, NPO, NFF.

Oorlog en ondergronds verzet zijn in de vorige eeuw in de Nederlandse literatuur belangrijke thema’s geweest. Tot in de jaren tachtig van de twintigste eeuw stond ‘goed’  herkenbaar tegenover ‘fout.’ Onderdrukking en verzet ertegen stonden altijd centraal in het geschiedbeeld:  de schurken stonden in oppositie tot de helden.
Maar dank zij historici als J.C.H. Blom is in de historiografie meer en meer de overtuiging gegroeid, dat niet altijd zo precies vast staat wanneer iets goed of fout is. Ook de geschiedschrijving viel ten prooi aan het ongebreidelde relativisme dat onder leiding van filosofen als Rorty, Derrida en Baudrillard achter alles een vraagteken zette en nog steeds het discours bepaalt. Waren de helden van weleer misschien niet zo onkreukbaar als werd voorgespiegeld? Kon collaboratie ook een goede kant hebben? Discussie alom. Daarom is het goed dat er anno 2018 een film is gemaakt over de verzetsheld Walraven van Hall. Want bij alle vragen die er zijn over goed en kwaad in een oorlog, mag de betoonde heldenmoed best benadrukt worden.

1  Korte inhoud

Walraven van Hall werkt tijdens de Tweede Wereldoorlog in een leidende functie bij een bank in Zaandam. Als hij merkt dat de Duitsers veel van zijn goede Joodse klanten het leven moeilijk maakt, zelfs zo dat een familie zelfmoord pleegt, is de maat vol bij hem. Toen hij dan ook werd  benaderd door de ondergrondse om te helpen in het verzet, besluit hij de rol van financier op zich te nemen. Zijn broer, Gijs van Hall, is faliekant tegen vanwege het gevaar dat ermee verbonden is. Maar ‘Wallie’ alias Van Tuyll, zet door en samen zetten ze een grootschalige actie op touw om geld te bemachtigen.  Dat doen ze onder andere door waardepapieren (promessen) van de Duisers te stelen en te verzilveren nadat ze gedupliceerd waren door de ondergrondse, zodat de diefstal niet ontdekt kan worden.
Hiervoor moeten ze de directeur van de Nederlandsche Bank, Meinoud Rost van Tonningen verschalken die een vurig aanhanger van de nationaalsocialistische beweging was. Het gaat lang goed en regelmatig ontkomen ze aan hun belagers die driftig op zoek zijn naar ‘Van Tuyll’ de leider van het verzet in Amsterdam.  Maar dan sluit het net zich en wordt de groep opgerold.
Gijs van Hall kon ontkomen en werd later burgemeester van Amsterdam.

2  Bespreking

Over de Tweede Wereldoorlog zijn dus veel verhalen in omloop. Daartoe behoren de boeken met  persoonlijke belevenissen van verzetshelden die helaas later door anderen verteld moesten worden, zoals gebeurd is in  De Levensroman van Johannes Post (Anne de Vries, 1948). In het jaar 2006 kwam Erik Schaap uit met het boek Bankier van het verzet, een boek over de verzetsheld Walraven van Hall. Dat boek is nu verfilmd.

Waar gebeurde verhalen via het medium film navertellen is altijd een hachelijke onderneming. Want zelfs in een geschreven archieftekst kan de persoonlijke vooringenomenheid een verhaal kleuren. En dat is al helemaal het geval als herinneringen de basis zijn van een geschiedenis uit een ver verleden. Ook in deze film blijken sommige details ‘niet te kloppen’ omdat ze ingebracht zijn ter wille van het drama of het accent dat beoogd werd. Is dat storend? Ik vind van niet.
Vanaf het begin waan je je in de oorlog door de donkere kleuren van interieurs, de kleding, de authentieke voertuigen, de ruimte en tijd van de stedelijke omgeving.
Wallie (Barry Atsma) is gewoon geloofwaardig in zijn rol als bankier, evenals zijn broer Gijs ( Jacob Derwig) die met zijn behoedzaamheid en rationele benadering van de feiten een overtuigende antagonist is voor Walraven. Zoals ook Tilly van Hall (Fockeline Ouwerkerk) en ‘haar kinderen’ een zeer herkenbare positie innemen als enerzijds een hecht gezin en anderzijds tot zelfopoffering bereid zijn.  In sommige sequenties wordt teveel aan verbeelding overgelaten zoals bij de martelscènes en in de shots ‘bij de kapper.’  Je hoort wel schieten en er is ook vaag wat te zien in de achtergrond, maar de toedracht tot een overval op een verzetsgroep en wie daarbij betrokken is, laat zich slechts vermoeden. Echter, het ontbreken van al te realistische beelden met gewelddadigheid is niet erg storend, misschien wel juist om de verbeelding te prikkelen.
Verder heb ik toch wel veel afwisseling in deze film gezien van extreme close ups tot weidse beelden, steeds zeer functioneel toegepast en ondersteunend bij de ervaring van ‘hoe het toen was.’
Cinematografisch lijkt mij dat er weinig op de film is aan te merken. Voice-overs zijn zeer ondersteunend. Vooral ook het geluid is functioneel, het verwijst vaak vooruit naar naderende dramatische gebeurtenissen.
Voor wat betreft de inhoud kan een toeschouwer de geschiedenis van Walraven van Hall ook nog op een ander niveau waarderen. Daarbij doemen vragen op die te maken hebben met de ethiek. Een voorbeeld is: Walraven steelt promessen uit de kluis van de Nederlandsche Bank. Goed of fout? Formeel was het diefstal van de overheid. Maar wel van een overheid die goede meelevende burgers naar de gaskamer bracht. Veelzeggend is de slotscène waarin Gijs tot zwijgzaamheid daarover wordt aangezet.

Nog een voorbeeld: Tilly heeft het zichtbaar moeilijk met de keus van Walraven om risico’s te willen lopen voor de nationale zaak. Wie  zou Tilly niet kunnen begrijpen als ze in dat geval het gezin voorop stelt? Toch steunt ze haar man in diens zelfgekozen strijd tegen het publieke onrecht.  En dat bleek enorme consequenties te hebben. Is iedereen die voor zichzelf kiest laf? En wie het gevaar opzoeken overmoedig? Voor welke idealen strijden mensen nog? 

Zo kunnen nog veel vragen gesteld worden over de moraal van het verhaal.

3  Eindoordeel en slot
Vergeleken met de film Schindler’s List (1993, Spielberg) zien we in Bankier van het verzet weinig van de effecten van het specifieke gepleegde verzet. We volgen Walraven en Gijs en zijdelings de verzetsgroepen in hun pogingen om de vijand te weerstaan, maar voor wie precies en hoe dat gestolen geld besteed werd vernemen we weinig. Het accent ligt op de motivaties, de principes en het daarbij behorende gedrag van  enkele verzetshelden.
Ook Zwartboek (2006 Verhoeven) laat meer zien van het operationele ondergrondse verzet en van de directe confrontatie tussen de bezetter en subversieve ondergrondse.  
Maar daar staat tegenover dat er via Bankier van het verzet uiteindelijk een geloofwaardig verhaal verteld wordt over een echte held.

Al met al vind ik de film geslaagd en zeker voor wie aan de Tweede Wereldoorlog nog (vage) herinneringen heeft, kan het – mede door de herbeleving van bekende taferelen en de dreigende sfeer – als een gewetensvol en fraai tijdsdocument worden ervaren.

Middelburg, 3 april 2018  


Geen opmerkingen:

Een reactie posten