maandag 22 september 2014

Recensie van de Turkse film WINTER SLEEP

Op 25 september 2014 is de release van de film Winter Sleep in Nederland. Ik kon hem echter al bekijken en van commentaar voorzien. De Gouden Palm 2014 winnaar is een film die van het publiek een aandachtige waarneming van tekst en beeld vraagt. Trekt u er wel voldoende tijd voor uit en neem een notitieblokje mee. Sommige uitspraken verdienen dat. Lees meer......




 RECENSIE

MOOI MENSELIJK DRAMA IN DE TURKSE FILM WINTER SLEEP

Leen Moelker
Op het 16e filmfestival Film by the Sea in Vlissingen werden onlangs verschillende films als première voorstelling of als avant-premièrefilm getoond. Veel aandacht was ingeruimd voor boekverfilmingen en voor films met een couleur locale.
Het was een buitenkans om op het festival de film Winter Sleep nu al te kunnen bekijken. Die is op het filmfestival in Cannes 2014 als winnaar uit de bus gekomen. Ik ging er heen met vragen als: ‘Hoe bijzonder is die film? Op welk thema is de film gebaseerd? Is de film een geloofwaardige afspiegeling van de werkelijkheid? Is hij cinematografisch interessant?’
Hierna volgt een bespreking van de film Winter Sleep. En daarover is meer te vertellen dan in dit bestek mogelijk is.

1  Korte inhoud
Aydin (Haluk Bilginer) is een oudere man en gewezen acteur, die met zijn veel jongere vrouw Nihal (Melisa Sözen) en zijn gescheiden zus Necla (Demet Akbag) het Hotel Othello in Uçhisar, in Capadocië, Turkije exploiteert en zijn overig onroerend goed via een makelaar  verhuurt.
Als op een dag een jongetje met een steen zijn autoruit vernielt, komt hij in contact met diens criminele vader Ismail (Nejat Isler), één van zijn onbekende huurders. Het gezin blijkt armlastig en heeft van Aydins beheerder een aanzegging gekregen het pand wegens huurachterstand te verlaten. Als Aydins assistent Hidayet (Aybeck Peckan) de asociale, drankzuchtige en gewelddadige vader tot redelijkheid probeert te brengen, ontstaat een gevecht. De broer van Ismail, de hodja Hamid (Serhat Mustafa Kiliç) moet tussenbeide komen.
Dit is de opmaat tot een serie kleine en grote conflicten in die gemeenschap. Op een keer discussiëren Aydin, Nahil en Necla aan tafel over goed en kwaad. Zus Necla vindt dat een onbaatzuchtige volledige vergeving zelfs een crimineel tot goede daden kan brengen. Door zoveel goedheid getroffen zal hij zijn leven beteren, vindt zij. De anderen vinden dit een naïef standpunt en geloven niet in de onvoorwaardelijke goedheid van de mens. Hand om hand, tand om tand is in werkelijkheid het devies.
Toch, als Hamid met het stenengooiertje langs komt om boete te doen, vergeeft Aydin hem in het bijzijn van Nihal royaal. Nihal wordt geraakt door de armoede van die trieste familie.
Aydin en Nihal hebben vroeger een goede relatie gehad. Maar nu is Nihal op het eenzame platteland niet meer gelukkig. Aydin vindt echter dat zij alles heeft wat haar hart begeert. Nahil zoekt haar zelfverwerkelijking in een filantropische club. Buiten medeweten van Aydin sponsort zij een project in een naburig dorp om daar betere schoolvoorzieningen te realiseren. Als dat uitkomt, dringt Aydin zijn vrouw zijn hulp op – administratie, beheer, bedrog voorkomen – maar zij weigert die en wil zelfs volledig met rust gelaten te worden.
Dan vertrekt Aydin naar Istanbul in de herfst van het jaar. Hij schenkt eerst, anoniem, aan het project van zijn vrouw een enorm bedrag in contanten. Onderweg naar Istanbul besluit hij echter de winter door te brengen bij een vriend die in een afgelegen boerderij ergens in Capadocië woont.
Nihal gaat intussen door met haar project en besluit de volledige schenking van haar man aan het criminele gezin van Ismail te brengen. Terwijl ze in gesprek is met hodja[1] Hamid – die over zoveel goedheid zeer ontdaan is – komt zijn half dronken en agressieve broer Ismail binnen. Zal het goede het kwade inderdaad echt  verdringen?
In de lente keert Aydin terug en ziet in dat Nihal terecht ruimte voor zichzelf opeist. De afzondering, de winterslaap, heeft ook Nihal doen beseffen dat het leven niet zo simpel is en het neerkomt op geven en nemen.
2  Bespreking
De film draagt duidelijk de sporen van de regisseur Nuri Bilge Ceylan.[2] Vooral de fotografie valt op en dat is natuurlijk geen wonder in een film van een ex-fotograaf. De film opent met een establishing wide shot van ver boven het dorp. Langzaam wordt naar dichtbij gezoomd en krijgen we de hoofdpersoon Aydin te zien: de kleine mens te midden van een overweldigend berglandschap. Prachtige beelden zijn dat.
Dit begin is bepalend voor de verdere sfeer in de film. Er gebeurt weinig maar er is veel te zien. Aydin loopt zijn grothotel Othello binnen – alle huizen zijn grotwoningen – en begint  een gesprekje met een gast. De verschillen tussen hen zijn opvallend: de toerist reist als een vrije geest willekeurig de wereld door, terwijl Aydin lijkt opgesloten in zijn grothotel. Dit beeld van geïsoleerde mensen wordt in de film steeds bevestigd.
Dat gebeurt door middel van lange dialogen, bijvoorbeeld tussen Aydin en zijn zus Necla. Zo vernemen we meer bijzonderheden over de personages. Indringend komt daarin naar voren dat iedereen zich in dit buitengebied geïsoleerd voelt, ook Aydins vrouw Nihal. Aydin probeert, door grote gedachten te publiceren in een nauwelijks gelezen lokaal krantje, de wereldomspannende gebeurtenissen van commentaar te voorzien. Verspilling van tijd en talent, vindt Necla. De lange dialogen en tafelgesprekken zijn praktisch allemaal gefilmd in long takes en op medium-long shot afstand. Het camerastandpunt is laag, wat de intimiteit bevordert. Ook maakt de cameravoering het mogelijk meer details van het interieur waar te nemen, zoals de schilderijen aan de muur – zag ik daar een poster van de tirannieke Caligula in het vertrek van Nihal? – een spreuk op een schaal – zag ik daarop iets staan als  ‘orage’ of onweer –  en kleine ruimtes vol meubilair die een benauwend effect geven. In auteursfilms hebben deze details altijd een betekenis. Is Winter Sleep een auteursfilm? In een zeker opzicht wel.
De regisseur Ceylan wil graag het gewone leven laten zien. Een regisseur is eigenlijk een schrijver die een verhaal vertelt, vindt hij. Ceylan streeft ernaar realistische films te maken die voor mensen betekenis kunnen hebben omdat zij een weerspiegeling beogen te zijn van het gewone leven inclusief de emotionele lading. Dat is een reden waarom hij steeds weer terug valt op de Russische schrijver Anton P. Tsjechov. Die heeft namelijk het leven in een stroom korte verhalen samengevat. In een interview zegt Ceylan dat hij voor zijn inspiratie  alleen maar Tsjechov’s verhalen hoeft te volgen. En in Winter Sleep heeft hij dat dan ook gedaan door de plot te koppelen aan onder andere het verhaal Mijn Vrouw van Tjsechov.[3] 
Net als in Tsjechov’s verhaal zijn de mensen in Winter Sleep niet erg gelukkig. Of  ze zijn straatarm, of ze zijn rijk maar voelen zich onbegrepen of belaagd. Ze leven en wonen in het Turkse achterland waar nog wilde paarden worden gevangen. Maar als Aydin een wild paard heeft laten temmen, laat hij het toch maar weer vrij. Hij beseft dat wilde paarden en vrije geesten ruimte nodig hebben. Misschien dat zijn vrouw Nahil zich ook als een getemd paard voelt.
De psychologische laag van de film bevat dan ook een belangrijke boodschap, namelijk dat de geschiedenis van Aydin en Nahil een verhaal van alle tijden is. Mensen willen ruimte waar ze te veel beperkingen opgelegd worden.
Necla kon in haar huwelijk ook de levensruimte niet krijgen die ze nodig heeft en is daarom gescheiden. Nu woont ze tijdelijk bij haar broer in op het ‘vrije achterland.’ Maar ze vindt de mensen er bekrompen denken. Dan is haar oude leventje, met ruzie en al, toch nog beter.
De centrale figuur in de film is Aydin. Alles draait om hem. Hij is de rijke hoteleigenaar voor wie het hele dorp knipt en buigt. Dat laat hem koud want de dagelijkse business en het vermogensbeheer zijn uitbesteed. Daarom behoeft hij geen contact met de bevolking te onderhouden. Met zijn vrouw leeft hij ook al op afstand, want zij heeft al jaren haar eigen kamers en leeft haar eigen leven.
De rol van Aydin wordt gespeeld door Haluk Bilginer (1954) een acteur met een eigen theater. Ceylan wilde hem per se contracteren omdat hij ervaring heeft met lange dialogen. Ik vind Bilginer dan ook schitteren in zijn rol als de oudere man met een veel jongere vrouw. Hij zet een karakter neer van een man die denkt de wereld te kunnen verbeteren door erover te schrijven. Het is aandoenlijk hem met die grootse ideeën te zien worstelen terwijl het leven dichtbij hem ontgaat. Volkomen geloofwaardig acteerwerk.
Nahil wordt gespeeld door Melisa Sözen (1985). Haar filmkarakter toont een onervaren, ongelukkige en eenzame echtgenote van Aydin. Aanvankelijk zien we niet veel van haar aanwezigheid, maar dat verandert als zij een geldwervingsbijeenkomst in haar kamers organiseert. Dan ontpopt zij zich als een vrouw met een doel in haar leven. Als Aydin zich daar – terecht of niet terecht – mee wil bemoeien, gaat het mis. Over en weer worden harde waarheden gezegd in dialogen die een zeer realistische inhoud hebben. Het prachtige spel van die twee laat de kijkers de hoog oplopende emoties op niveau mee beleven.
Het resultaat is dat Aydin aankondigt een lange tijd weg te gaan. Tijdens de lange winter logeert hij ergens in Capadocië bij een vriend en dat loutert hem. In de slotscène zien  we hem terugkeren. Het is lente en als hij Nahil ontmoet beseft hij dat het tijd is voor een nieuw begin.

3  Slot
Ceylans  Winter Sleep duurde aanvankelijk viereneenhalf uur. Veel materiaal is daaruit geschrapt en ten slotte zijn er 196 minuten overgebleven. En dit is toch nog erg lang voor een speelfilm. De regisseur is er evenwel in geslaagd een realistisch beeld van het leven te geven zonder dat het saai wordt. We kunnen ons daardoor gemakkelijk identificeren met de gespeelde karakters. De prachtige fotografie ondersteunt de sfeer die in de gesproken taal wordt opgeroepen. Ceylan vertelt met beeld, geluid en cast het verhaal van de menselijke moeiten en zorgen. Hij toont niet een spectaculair gebeuren – hoewel het temmen van een wild paard dat juist wel is – maar  een door en door levensechte geschiedenis. Terecht dat de film de Gouden Palm 2014 heeft gewonnen.
 
Film:                Winter Sleep
Regisseur:       Nuri Bilge Ceylan
Duur:               196 minuten
Uitgebracht:  25 september 2014
Taal:                Turks en Engels
Productie:       Zeynofilm, Bredok Filmproduction, Memento Films production
Uitvoering:      Kleur in Cinemascope
Oorspronkelijke titel: Kis Uykusu
Filmlocatie:   Capadocië in Turkije
Gezien:            18 september 2014 in Vlissingen
Beoordeeld:   Leen Moelker d.d. 22 september 2014


[1] Een hodja is een moslim schoolmeester.
[2] Ceylan won de Grand Prix van Cannes in 2003 voor zijn film Uzak over het leven van een ex-gevangene.
[3] Anton P. Tsjechov, Verzamelde Werken Verhalen 1889-1894 IV (Amsterdam 2008)237-279.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten