vrijdag 30 november 2018

WAT HEEFT DE PAS VERSCHENEN FILM "TODOS LO SABEN" DE WERELD TE VERTELLEN?



¢RECENSIE

DREIGING SUSPENSE EN OUDE VETES IN DE FILM EVERYBODY KNOWS

Leen Moelker
Film:       Everybody knows;
Regie: Asghar Farhadi (Iran);
Scenario: Asghar Farhadi;
Taal: Spaans, Engels, Catalaans  Nederlands ondertiteld;
Genre: Authentiek psychologisch drama;
Duur: 132 minuten;
Productie: Alexandre Mullet-Lucky;
Producenten: Memento Films, Morena Films;
Distributie Benelux: Cinéart;
Release Nederland: 4 oktober 2018;
Opnamelocatie: Torrelaguna, Spanje;
Sound tracks: Javier Limòn;
Thema: Oude wonden blijven etteren;
Andere film van Asgar: A Separation;
Nominatie: Gouden Palm 2018;
Gezien:17 oktober 2018, Middelburg.


Een paar jaar geleden stonden we op de Atheense Acropolis naast het Parthenon en keken we omlaag naar het beroemde klassieke Dionysostheater.
We stelden ons voor hoe daar de mensen in arenaopstelling zaten te luisteren naar de blijspelen van Aristophanus en de morele dramatiek verwerkten van Sophocles en Euripides. Beroemde tragedies als Medea en Orestes voerden daar de menselijke hartstochten op in een spel, met als doel catharsis te bereiken.
En dat is zo gebleven want deze theaterstukken zijn nog steeds populair als opera of toneeldrama.
Inmiddels zijn er ook moderne cultuurvormen waarin morele dilemma’s de hoofdtoon voeren.
Een goed voorbeeld is afkomstig van de Iraanse regisseur Asghar Farhadi. Hij onderzocht in zijn film A Separation (2011) de familietradities in Iran en welke spanningen dat met zich brengt.
Ook Michael Haneke weet het hondsmoeilijke in relaties uit te vergroten en zo bij te dragen aan de maatschappelijke discussie (Amour, 2012).
In de pas verschenen film Everybody knows worden we bepaald bij de vragen als: ‘is een afspraak altijd geldig?, ‘hoe werkt jaloezie binnen een familierelatie?, ‘is liefde grenzeloos?’ Laten we op zoek gaan naar antwoorden. [1]

1  Synopsis
Te midden van een gelukkig lijkende maar arme Spaanse dorpsgemeenschap spelen onderhuids jaloezie, wrok, boosheid en wraakgevoelens op. Liefde is overal maar kan uiteindelijk de roep om rechtvaardiging en herstel van vroeger geluk niet weerstaan.


2  Het verhaal
Al in de openingsscène worden we als kijker bepaald bij de factor tijd. Dat gebeurt doordat een torenklok met binnenwerk in beeld komt. We zien de raderen van het binnenwerk de uurslag voorbereiden en als de dreun dan volgt, vluchten tientallen vogels naar buiten door een gat in de wijzerplaat. Ik interpreteer dit als een vooruitwijzing naar de inhoud van de film: mensen in een gesloten gemeenschap –  ook geldig voor de regisseur – zoeken de bevrijdende ruimte.
Dan volgt de camera de laatste kilometers van een autorit waarin we kennismaken met Laura (Penélope Cruz). Zij is uit Argentinië over om met haar twee kinderen in haar geboortedorp de bruiloft van haar jongere zus Ana (Inma Cuesta) mee te vieren. Het lijkt allemaal ideaal en doodgewoon, daar in dat kleine wijnbouwers dorp ten noorden van Madrid.
 
     Foto 1 Spaanse wijnstreek (foto Internet 30.11.2018)

Laura’s man Alejandro (Ricardo Darín) is niet meegekomen. Tienerdochter Irene (Carla Compra) wel en heeft direct contact met de stoere binken van het dorp waaronder Felipe (Sergio Castellanos). Ze rijden op een motor en zoeken de beslotenheid op in de uurwerkruimte van de dorpstoren. Van Felipe verneemt Irene wat er zoal aan dorpsgeheimen circuleren.
Mooie beelden tonen hoe het huwelijk tussen Ana en Joan (Roger Casamajor) in de kerk wordt voltrokken en in de feestlocatie wordt gevierd. Die beelden komen van een camera aangehangen aan een drone. Hierdoor zien we de gebeurtenissen vanuit een zeer hoog standpunt en zoomen we moeiteloos in op de gezichten van de feestgangers. Op de verrukking uitstralende Irene, op de altijd bozige en nu aangeschoten oude vader van Laura, Antonio (Ramón Barea), op de uitbundig dansende bruid en bruidegom en natuurlijk wordt de bruidstaart aangesneden.
Ook Laura geniet van het feest met de vroegere dorpsgenoten tot Irene zich meldt, zichtbaar niet in staat op de been te blijven. Ze moet onmiddellijk naar bed.
Als het feest naar zijn hoogtepunt toegaat, valt plotseling het licht uit. Paco (Javier Bardem), een bemiddelde wijnboer en ook uitgenodigd, regelt een aggregaat zodat het feest weer verder kan. Als Laura een tijd later gaat kijken hoe haar dochter Irene het maakt, is ze verdwenen!
Laura slaat groot alarm en iedereen helpt mee om  naar haar te zoeken tot in de klokkentoren aan toe. Niemand, ook Felipe niet, weet iets.

Als het dag is krijgt Laura een sms-bericht van een onbekende afzender: haar dochter zal niets overkomen als ze maar niet naar de politie gaat. ’s Anderendaags wordt er losgeld  gevraagd 300.000.- euro. Dan ontspint zich een kat-en-muisspel tussen de familie met de ontvoerders. Laura moet bekennen dat haar diep gelovige man Alejandro werkloos en financieel onbemiddeld is en dat ze niet in staat zijn het losgeld te betalen. Ze besluit Paco om hulp te vragen. Maar waarom krijgt Bea (Barbara Lennie), de vrouw van Paco (Javier Bardem), dezelfde berichten als Laura? Er gebeuren vreemde dingen.
Paco heeft in een ver verleden de wijngaarden van Antonio (Ramón Barea), de vader van Laura,  gekocht toen de familie in nood zat. Antonio denkt daarover nog steeds aan met wrok omdat die wijngaarden nu floreren. En Mariana (Elvira Minguez), oudere zus van Laura ontdekt dat haar dochter Rocio (Sara Salámo) vreemd gedrag vertoont. Fernando (Ed Fernàndez), man van Mariana, besluit heimelijk de gepensioneerde politie inspecteur Jorge (José Ángel Egido)  in te schakelen.
Bea begrijpt maar niet waarom haar man Paco zich zo uitslooft voor de familie van Laura. Dat wordt duidelijk als Paco en Laura een gesprek hebben. Paco verkoopt aansluitend zijn aandeel in de wijngaard en stelt het losgeld ter beschikking.
Na een spannende eindfase lijkt alles opgelost. Maar is dat zo?

3 Analyse

De mogelijkheden om je vrij te uiten zijn in het tegenwoordige streng islamitische Iran zeer beperkt. Dat weet de regisseur Asghar Farhadi als geen ander. De naar buiten vliegende vogels uit de openingsscène van deze film,  staan dan ook symbolisch voor een ontsnapping uit een enge psychologische ruimte. De regisseur van A Separation mag nu vrij preluderen op thema’s uit de westerse liberale samenleving.
Toch situeert Farhadi zijn morele dilemma’s in een gesloten dorpsgemeenschap. Sociale controle is overal en hoewel vrij, elk lid van de gemeenschap weet zich ergens wel bespied.
Deze heimelijkheid doortrekt de hele film. Dat bereikt de regisseur door flash backs waardoor we informatie krijgen over het verleden, en door verdacht gedrag soms te verklaren en dan weer nieuwe  onopgeloste vragen op te roepen.
De vertelstijl doet denken aan die van Michael Haneke die met films als Das weisse Band en Caché de kijker uitdaagt om oplettend te zijn en zelf te interpreteren.
Farhadi doet dat door sommige scènes bewust vaag te houden. De film vraagt naar een antwoord op kwesties als rechtvaardigheid – zijn alle middelen geoorloofd – of morele rechtschapenheid – hoe wordt macht gebruikt – en psychologische druk van een gemeenschap uitgeoefend op een individu.

Cinematografisch is de film een interessante rolprent omdat er prachtige beelden van een Spaanse wijnstreek worden getoond. Regelmatig bekijken we de gebeurtenissen vanuit het ‘engelperspectief’ dat door de inzet van drones heel bijzondere uitzichten biedt. In een moeite door gaat het van extreme close-up naar (extreme)wide-shots. Daardoor kunnen we als kijker bijvoorbeeld dicht bij de wijzerplaat van de klokkentoren komen of een nog hoger standpunt innemen voor het overzicht om vervolgens weer snel te dalen naar de gebeurtenissen op de begane grond.
De montage voldoet keurig aan de eisen van continuïteit, wat voor sommige kijkers de indruk van een saai verloop zal geven. Toch vind ik de film niet saai omdat hij in de lange sequenties ook inzoomt op de details: een druivenknipper met een dreigende blik, een doorkijkje naar de wijngaard waarin Bea het schokkende nieuws verwerkt, het donkere interieur dat bedreigend van zichzelf is. Net als bij Haneke moeten kijkers dit soort beelden op waarde schatten.
De trage beeldwisseling correspondeert met de dorpssfeer waarvan het kenmerk immers is een cyclische herhaling in  de jaarlijkse terugkeer van seizoenarbeid en andere doorlopende routines.
De muziek van Javier Limón bevat een ondersteunende soundtrack met songs zoals gezongen door de bruid ‘Una de esus noches sin final’ (een van de nachten zonder einde), ‘Se muere por volver’ (ik wil graag weer bij je terugkeren), ‘Cuatro Coplas de luna’ en To estoy amando locamente (ik ben stapelverliefd op jou).
De cinematografie samenvattend varieert regisseur Farhadi sterk in beeldkader (CU-T), in camerastandpunt door middel van drones en in camerabeweging die zoveel mogelijk beperkt wordt.

Sommige kijkers zullen het verhaal onaf vinden. Immers, er doet zich kortstondig een levensbedreigende situatie voor die echter snel lijkt opgelost. Maar anderen zullen er een voorbeeld van Nietzsche’s filosofie van de eeuwige wederkeer in zien. Het probleem is helemaal niet opgelost maar woekert onheilspellend door en zal in de volgende generaties terugkeren. In dat opzicht is de film een mooi voorbeeld van de menselijke tragedie. Immers, Paco lijkt wel de held, maar raakt feitelijk verstrikt in een wirwar van feiten en mogelijke leugens. Wat is waar? Wat is niet waar? En psychologisch is de film ook interessant. De groepsbeleving in een dorp is sterk maar wie zich daaraan onttrekt kan problemen verwachten. Als tijdsdocument is de film ook van belang, namelijk omdat het zo duidelijk is dat bewoners van het platteland feitelijk op de stad zijn georiënteerd. Laura had argwaan moeten krijgen omdat de trouwplechtigheid niet in de stad plaats vond, wat gebruikelijk was.

4 Interpretatie en slot
Overzien we het geheel van de film dan blijkt dat de filmische laag schitterende beelden bevat van  het Spaanse platteland. Ook laten ze de dorpse architectuur en  mensen in hun dagelijkse bestaan zien. De narratieve laag informeert ons over de menselijke gewoonten, kuiperijen, ontluikende liefdes en gefrustreerde verwachtingen. Daarnaast herinnert de symbolische laag van de film aan Claude Levi Straus, wiens culturele analyse aantoont, dat we iets alleen kunnen kennen door zijn tegendeel. En tegenstellingen zijn er vele in deze film. De sympathieke Paco, de jaloerse Bea, de nukkige Antonio, de opgewekte Ana. Maar ook op het tweede niveau zijn er tegenstellingen: zo staat arm tegenover rijk, ruimdenkendheid tegenover bekrompenheid, liefde en haat, onrechtvaardigheid tegenover rechtschapenheid, eerlijkheid tegenover intriges.
Nu gelden die tegenstellingen doorgaans in de meeste menselijke relaties. De film Everybody knows toont echter nog iets meer. In de karakters zien we ook de binaire opposities van de structuralistische analyse terug.
Dat is onder andere bij Antonio, de oude man die zijn levenswerk zag instorten onder druk van de maatschappelijke ontwikkelingen. Hoeveel bedrijven en hun werknemers zijn anno 2018 niet bezig met overleven? Daarentegen is Paco het model voor de succesvolle ondernemer die op het juiste moment een fantastische deal heeft gesloten en heel wat gezinnen uit het dorp een bestaan geeft. Alejandro staat voor de groep mensen die zich suf solliciteert en meer hoopt op God dan op een wereldse weldoener. Laura is de personificatie van het moederschap dat haar geluk brengt maar ook diepe dalen. Zo staan zwak en sterk, goed en kwaad, onkreukbaarheid en crimineel gedrag tegenover elkaar.
Deze film reflecteert de moderne samenleving van 2018 waarin mensen onder druk staan door de economische transitie, de culturele kaalslag, het individualisme en de aanpassingen die daardoor noodzakelijk zijn.
Kortom, een aardige film met mooie beelden, soms spannend, soms traag en met een einde dat aan Haneke’s film Caché doet denken maar dat niveau niet haalt.

Middelburg, 30 november 2018



Geen opmerkingen:

Een reactie posten