'MOEDERVLEKKEN' (Arnon Grunberg) EEN ROMAN VOL VRAGEN

MOEDERVLEKKEN (Arnon Grunberg) VERKENT GRENZEN

Leen Moelker

Boek:   Moedervlekken; Auteur: Arnon Grunberg Uitgever: Lebowski Publishers, Amsterdam; Jaar: 2016; ISBN: 9789048819133; Nominatie: Ako Literatuurprijs 2016; CPNB: (2016) nr. 47 (30000-40000 verkochte boeken); Beoordeeld:  15 oktober 2017; Middelburg.

Arnon Grunberg schrijft zeer regelmatig een super korte column in de Volkskrant. De inhoud haakt altijd aan bij de werkelijkheid van nu. Dat hoort ook zo in een dagblad dat bol staat van meningen en nieuwsfeiten. Soms gaat de tekst over een gebeurtenis, soms is het een opiniestukje of geeft de auteur commentaar binnen een maatschappelijk debat. Vaak zijn ze ironisch, bewonderend, cynisch of instemmend van karakter. Aldus levert Grunberg de lezer een spiegel waarin het wereldgebeuren wordt teruggekaatst.

Met zijn roman Moedervlekken zit hij op dezelfde manier de samenleving op de hielen.

Welk debat neemt hij op de korrel? Zijn de personages geloofwaardig? Hoe lezenswaardig is het boek? Dat zijn de vragen waarop ik hieronder in het kort wil ingaan.

1  Korte inhoud

Otto Kadoke is gescheiden en werkzaam als ervaren psychiater bij de crisisopvang van een sociaalpsychiatrische overheidsdienst. Hij houdt toezicht op de verzorging van zijn moeder (een transgender, en is eigenlijk zijn vader) door twee jonge Zuid-Amerikaanse hulpen.

Door een affaire met een van hen – Rose, die snel met hem breekt – moet  Kadoke op zoek naar een nieuwe hulp. Geheel tegen de regels in bouwt hij een privé therapie op met de compulsief-obsessieve Michette die hij tijdens de crisisopvang leert kennen. Dat doet hij door Michette als therapie de taken van zijn ‘moeders’ verzorging op te dragen. Hij is vastbesloten hier een succes van te maken en strikt de relatie therapeut – patiënt te handhaven.

In de therapeutische gesprekken verkennen beiden de grenzen van betamelijkheid (Kadoke) en  van een therapie (Michette).  Waarom  accepteert de samenleving geen automutilatie en wel een onmenselijk inspannen in de sport?

2  Personages  

 Er zijn maar enkele personages die het verhaal dragen. Naast Kadoke en zijn ‘moeder’ is zijn collega Dekha van belang. Zij ex  heeft een bijrol maar Michette vervult een sleutelrol in deze roman.

3  Perspectief

Het verhaal leren we kennen vanuit het perspectief van Kadoke. Dat maakt dat we niet doordringen tot de karakters van de andere personages. Sterker nog, het gedrag van de (ook de andere) personages is meestal niet te volgen. Kan een man zo treurig zijn dat hij de identiteit van zijn vrouw aanneemt? Is een nymfomane vrouw met een obsessieve-compulsieve stoornis  in staat waardenvrij te redeneren? Kan een psychiater objectief blijven oordelen  in situaties waarbij hij relaties aangaat? En waarom komt hij er toe stukjes huid (moedervlekken) als souvenir uit te delen? Allemaal onopgeloste kwesties die vragen oproepen.

4  Tijd en Ruimte

De geschiedenis  speelt in het heden in een niet genoemde stad in Nederland, en  verhaalt de praktijkervaringen van een psychiater gedurende ongeveer een jaar. 

De vertelling verloopt chronologisch  soms versneld door ellipsen of vertraagd door uitgebreide gedachtestromen.

De psychologische ruimte is voor alle personages beperkt omdat ze zich door situationele oorzaken een speelbal van het lot voelen. Kadoke kan geen relatie opbouwen omdat hij geen kinderen wil. Dat verdraagt zich niet met zijn taakopvatting.  “Moeder’ die een nieuwe identiteit aanneemt en zich geheel verliest in het verdriet. Michette’s dwanggedachten drijven haar tot zelfkastijding en seksverslaving.

De sfeer is verbonden met het Joodse geloof, vooral waar het rituelen betreft.

5 Structuur

Het boek heeft 26 hoofdstukken verdeeld over 399 bladzijden

6  Betekenis

Op het Eerste niveau van representatie krijgen we de gang van zaken in een psychiatrische praktijk voorgeschoteld. Hoewel we dus vragen hebben bij de vreemde en afwijkende gedragspatronen, literair gezien is het mogelijk dat zich zulke situaties voordoen.

Op het Tweede niveau  van representatie zouden we de betekenis kunnen zoeken bij het maatschappelijk debat. De omstandigheden in het boek reflecteren dan mogelijke gebeurtenissen in de moderne samenleving.

Kadoke doet denken aan wat mensen overkomt die het in hun leven niet alle, veel te hoge ambities kunnen invullen. Hij kan goed problemen van anderen oplossen maar  bij de inrichting van zijn eigen bestaan laat hij steken vallen. Arbeidsethos als oorzaak van relatieconflicten.

“Moeder’ staat voor het transgender vraagstuk. Iedereen in de samenleving accepteert het anders zijn, zeker in een zakelijke relatie, maar in de omgang met anderen roept dat allerlei vragen op. Kan verdriet tot identiteitsverlies leiden?

Kadoke ontpopt zich als medicus die te allen tijde het leven van de ondergang wil redden. Mensen die auto mutileren zijn ziek en verdienen bescherming tegen zichzelf.  Maar waar stopt dit? Mag iemand niet verlangen naar zijn levenseinde en moet de medische stand daar niet royaal aan meewerken?

Ik zou nog meer van dergelijke vraagstukken kunnen benoemen – over de rol van de religie bijvoorbeeld, en wanneer is gedwongen opname in een kliniek geoorloofd – maar  ik denk dat andere lezers dat beter kunnen.

7 Slot

Ik vind het een lezenswaardig boek. Het roept op tot discussie over actuele kwesties in de samenleving. En het is ook nog een aardig en leerzaam verhaal.