¢RECENSIE
La Superba een boek over verbeelding, fantasie en illusies
Leen Moelker
Italië is een
populair land onder toeristen. En zeker de Italiaanse steden zijn geliefd.
Karakteristieke gebouwen en een opwindende geschiedenis trekken veel mensen van
overal naar Italië toe. Ook de schrijver Ilja Leonard Pfeijffer is onder hen.
Hij is zelfs in 2008 geëmigreerd naar Genua in Italië om daar
schrijversinspiratie op te doen. Met La
Superba geeft hij zijn indrukken van
de stad weer en tevens gunt hij zijn lezers een kijkje in het schrijfproces.
Korte Inhoud
Leonardo, schrijver van beroep, woont in
Genua. Eigenlijk heet hij Ilja Leonard Pfeijffer zo genoemd naar de Nederlandse
schrijver met die naam. Leonardo wil inspiratie opdoen voor een nieuw te
schrijven roman over de (discriminatie van) Afrikaanse immigranten en begeeft
zich daarom onder de Genuezen. Gaandeweg zijn verblijf ontmoet hij allerlei
bijzondere mensen zoals Rashid, een Marokkaanse ingenieur die op zoek is naar
werk. De Schotse immigrant Don ontvouwt
hem zijn grote liefde voor Genua, maar of zijn verhaal klopt? En van de gevluchte
Senegalees, voluit Djiby P. Souley, verneemt hij hoe Afrikanen proberen Europa
te bereiken. Het naamloze meisje uit de ‘Bar met de spiegels’ brengt hem tot
petrarkiaanse ontboezemingen over de Italiaanse vrouwen. Een geheel andere type
vrouw is de uit de ‘hogere kringen’ stammende vijftigplusser Monia, een seks
beluste alcoholiste die hem tot een vernederend gedrag dwingt. Verder zijn er
nog karakteristiek Genuese personages als de jonge Cinzia, de Scandinavische
theaterproducent Walter, de slinkse onroerend goedverkoper Pierluigi Parodi en
zijn vader, en de travestiet Ornella die hem brengen tot in de krochten van
Genua. Hun geschiedenissen leveren de ingrediënten voor het verhaal over Genua.
Interpretatie
Ilja Pfeijffer maakt er geen
geheim van dat zijn poëtica aanleunt tegen die van de Nederlandse Vijftiger,
Lucebert. Hij wil ontregelen. De vraag is of Pfeijffer een schrijver is die ook
gedichten maakt, of een dichter is die ook romans schrijft. Wat mij betreft is
behoort hij tot de laatste categorie.
In een interview van Abdelkader
Benali met Pfeijffer over de achtergrond van La Superba blijkt, dat de romancier vanaf 2008 aan zijn boek heeft
gewerkt. Zijn aantekeningen zijn pas later omgevormd tot een roman en wel in
een losse structuur van drie delen, twee intermezzo’s en korte hoofdstukken. Omdat
de schrijver met zijn roman de rijke schakering van de Genuese samenleving wil
beschrijven is dit een zeer geschikte vorm.
Het past dat de schrijver
triomfen heeft gevierd als dichter. In deze roman kunnen we dat terugvinden in de
stilistische hoogstandjes waarmee en het bloemrijk proza waarin het leven in
Genua wordt beschreven.
De bedoeling van Pfeijffer
was de lezers te laten voelen en ervaren hoe een bestaan als bewoner van Genua
precies uitpakt. Hij wilde uitdrukkelijk geen reisbeschrijving geven maar met de
lezer doordringen tot de kern van het dagelijkse problematiek. Poëtische taal
is daar zeer geschikt voor maar het vraagt van de lezer ook een poëtische
leeshouding. Dan zullen de letterlijke tekstherhalingen opvallen waardoor het
betekenisproces extra wordt geactiveerd.
Toch is een gedeelte van deze
erudiete roman op authentieke verhalen van immigranten gebaseerd. Soms schuilen
achter de belevenissen van een romanpersonage diverse verhalen van echte
Genuese inwoners. Fantasie en werkelijkheid zijn met elkaar verstrengeld. Het
is interessant om te zien en te ervaren hoe de narratieve Leonard, de
verteller, een discussie aangaat met zijn personage Djiby over de structuur van
zijn roman. Wij bevinden ons in een fictieve wereld die echter ook concreet
gaat over het lot van de hedendaagse Senegalese vluchtelingen.
Het onderwerp van de roman is
de stad Genua, bijgenaamd La Superba of de hoogmoedige. Op zichzelf genomen is
dit geen vernieuwend genre omdat vooral Amerikaanse schrijvers – Sherwood
Anderson (1910) Edith Wharton (1920), Saul Bellow (1953), Morrison (1992) – de
stad ook al als plaats in de cultuuruitwisseling hebben neergezet. En in de
filmgeschiedenis heeft de stad ook gefigureerd als plek die de mens overweldigt
en bedreigt (Metropolis,1929) of
angst laat oproepen (Sin City,2005).
Toch zegt Maarten ’t Hart in
een interview dat hij de roman van Pfeijffer vernieuwend vindt maar hij zegt er
niet bij waarom dat zo is. Ik schat in dat hij bedoelt dat La Superba zo knap geconstrueerd is. Want het is geen gemakkelijke
opgave om al die verschillende verhalen van
passanten tot een eenheid te smeden. En dat is toch wat de schrijver
doet en nog fantasierijk ook.
De stad is dus een multi-etnische
vergaarbak. Want er zijn vooral Afrikanen, Marokkanen en Noord-Europeanen in
Genua neergestreken, die op zoek zijn naar een beter leven. Ze dromen allemaal
van een menswaardig bestaan en een gelukkig leven maar de realiteit is dat ze
illegaal zijn en worden miskend. De globalisering laat hiermee ook haar andere
kant zien.
Zijn de oorspronkelijke Genuezen
dan wel gelukkig? De vrouwen in elk geval niet. Hoewel alles ‘come si deve’
gaat in de stad (alles gaat zoals het behoort) lopen de meeste vrouwenlevens
tragisch af. Zelfs het ’mooiste meisje van Genua’ eerder in lyrische taal
beschreven ‘als een sierlijke zweepslag in een art-nouveauornament, eindigt in
de prostitutie.
‘Je leeft in je eigen
fantasie’ is een veel voorkomende zin in de roman. Want het is begrijpelijk dat
dromen over een mooie toekomst de enige uitweg biedt te midden van al die triestheid.
Ook Leonardo de verteller doet er aan mee als hij zegt dat hij deel wil uitmaken van deze wereld en
dat hij wil wonen in dit labyrint als een gelukkig monster. Zelfs als hij een
geamputeerd mensenbeen vindt, lijkt hem dat normaal te zijn voor Genua. Hij
fantaseert er gewoon het lichaam van een mooie vrouw bij, maar die verbeelding
blijkt later ver van de werkelijkheid te staan. De ultieme droom om één te
worden met Genua komt uiteindelijk uit als Leonardo zijn identiteit opgeeft en
onderduikt in de fantasiewereld van de Genuese travestieten. En zo fungeert ook de fantasie bij het
personage Djiby de Senegalees en bij de Schotse immigrant Don. De eerste blijft
zijn illusie van een rijk bestaan koesteren, terwijl de laatste met zijn
fantasie letterlijk ten ondergaat.
Samenvattend gesteld zijn er
drie thema’s in het boek – de stad, vrouwen en fantasie – die voor mij de basis
voor de roman vormen. De stad (Genua) als
kruispunt in de menselijke migrantenstromen, een vrouwencultuur waarin
dienstbaarheid en beschikbaarheid van de vrouw voor de man een deugd is en de
fantasie van de schrijver die het mogelijk maakt beelden uit de werkelijkheid
uit te bouwen tot een hyperrealiteit.
Slotopmerkingen
Is Pfeijffer in zijn
onderneming geslaagd om de lezer te laten genieten van zijn roman en van het
spel met de taal? Hebben aandachtige
lezers het kunnen ervaren hoe de mensen in Genua – allochtonen en autochtonen –
worstelen met hun identiteit?
Mijn antwoord is volmondig
bevestigend. Zoals uit de voorgaande tekst blijkt vind ik echter de roman La Superba geen optimistisch boek.
Dat komt omdat iedereen
voortdurend een strijd om het bestaan moet leveren. Er worden oorlogen
uitgevochten onder allochtonen en omdat ze illegaal zijn drukt het
identiteitsverlies zwaar op de ontheemde immigranten. Zij bestaan niet voor de
Italiaanse wet. Zelfs Leonardo snijdt de banden met het vaderland door en duikt
onder in een geheel andere identiteit. Toegegeven, hij is nu letterlijk één met
Genua, maar dan wel in aangepaste vorm.
Verder zijn er voor de
vrouwen van Genua weinig glansrollen weggelegd. Integendeel, hun tragische lot – drankverslaafd,
prostitutie, verlopen adel – hoort al even goed bij de identiteit van een stad
vol geweld.
En zo zijn er geen personages
in dit boek met wie ik mij zou willen identificeren. De schrijver laat ruimte
voor twijfel aan de waarheid van de verhalen en dat werkt ontregelend. En dat
is precies de pendant van de conventieverstoringen uit Pfeijffers gedichten.
Afgezien van het
deerniswekkende menselijk drama dat hier wordt gepresenteerd, is het natuurlijk
toch de gebezigde taal die (her)lezen van de roman tot een groot plezier maakt.
Ik heb er in mijn analyse enkele voorbeelden van gegeven hoe Pfeijffer met
behulp van poëticale instrumenten de tekst van de roman tot een juweel maakt.
Veel lezers zullen in dit boek telkens weer nieuwe stijlelementen ontdekken.
Dat maakt het leesproces zo boeiend en leerzaam. Aan de Nederlandse literatuur
wordt hiermee een prachtige want erudiete, dichterlijke stadsroman toegevoegd.
Middelburg, 27 januari 2014
Boek: La Superba
Auteur: Ilja L. Pfeijffer
Jaar: 2013
Genre: Roman
Aantal
bladzijden: 348
Druk: Eerste druk
Uitgever: Arbeiderspers
Prijs: Euro 19,95
E-book: Euro 10,--
Analyse: Leen Moelker
Datum: 27 januari 2014
ISBN: 978
90 295 87273 /nur 301
Geen opmerkingen:
Een reactie posten