RECENSIE EN KORTE ANALYSE VAN "OTMARS ZONEN" (Peter Buwalda 2019)

Recensie

Dolende zielen zoeken zingeving in OTMARS ZONEN (Peter Buwalda 2019)

Leen Moelker

Titel:       Otmars Zonen; Aantal bladzijden:607; Auteur: Peter Buwalda; Jaar: 2019; Uitgever: De Bezige Bij; Genre: Roman; Thema’s: Muziek,  Machtsverschillen, Seksualiteit en  Moderne samenleving; Druk: 4e druk maart 2019; ISBN: 978 94 031 2300 4; Prijs: 27,50; CPNB 60: Laatste notering: week 35 (44) GN in week 43; Eerste notering week 11 (1); Beoordeeld: 25 oktober 2019.

Kort geleden kreeg ik Otmars Zonen cadeau. Ik was benieuwd of er overeenkomsten of verschillen waren met Buwalda’s vorige boek Bonita Avenue. Over het laatste boek schreef ik voor dit blog in september 2015 een korte opinie (zie aldaar).

Mijn mening toen was dat Buwalda een boek vol treurnis had geschreven. Zou het in Otmars Zonen nu gaan over gelukkige mensen met doorsnee problemen van alle tijden?

Nee dus. Want ook dit nieuwe boek is bevolkt door allerlei dolende zielen. Ze lijken opportunistisch moeizaam te bereiken doelen na te streven. Daarbij komt het mij voor dat mislukking, triestheid, corruptie, het compulsief-obsessief najagen van lust of persoonlijk gewin in al die levens een rol speelt.

Buwalda’s nieuwe boek leest ook weer als een trein dank zij de speelse ongedwongen stijl.   

Het is deel I van een trilogie waarvan de vervolgdelen De jaknikker en Hysteria siberiana later nog zullen verschijnen.

Van literatuur kun je iets leren zoals psychologisch inzicht, nieuwe ideeën opdoen of (historische) kennis verwerven. Wat leert dit boek de lezers?

1  Korte Inhoud

Twee hoofdpersonen, Ludwig (Dolf) Smit en Isabelle Orthel, studiegenoten,  zijn beiden met een eigen reden op zoek naar de waarheid achter de persoon van Hans Tromp. Tromp is een hoge Shellbaas die voorzitter van de Raad van Bestuur wil worden. Hij diende in Nigeria en is thans hoofd van de olie nederzetting Sakhalin op een eiland in Siberië.

De onderzoekjournaliste Isabelle zoekt Tromp omdat zij hem verdenkt van een ruïneuze erotische invloed te hebben gehad op haar vriendin Isolde. En dat ook nog eens met medewerking van haar opa Andries Star Busman daarbij.

Ludwig Smit is op zoek naar Tromp omdat hij aanwijzingen heeft dat die zijn echte vader is.

Als Isabelle en Ludwig volgens hun eigen reisplan in Sakhalin arriveren worden zij door een sneeuwstorm overvallen en moeten zij er overnachten in hetzelfde hotel. Isabelle confronteert Tromp met zijn belastende ontboezemingen die zij hem in Nigeria tijdens een vergaand SM- spel heeft ontlokt. Ludwig mag met Tromp mee skiën.  Het vervolg komt in deel twee.

2  De auteur (zie ook blog september 2015)

In het  televisieprogramma Zomergasten, waarin Buwalda werd ondervraagd over zijn schrijverschap kwamen enkele interessante dingen naar voren.
Tot dan toe had Buwalda (Blerick, 30 december 1971) slechts één boek geschreven. Hij had daar vier jaar over gedaan. Een tweede boek is in aantocht en gaat over de olie business. Net als hij voor Bonita Avenue deed,  doet hij grondig onderzoek naar de omstandigheden waarin het hoofdpersonage zijn werk doet, en dat kost tijd (blijkt acht jaar te zijn).
Buwalda is getrouwd en werkt het liefst met iemand om zich heen. Op de tv uitte hij bewondering voor Robert Allan Caro, die al veertig jaar aan de biografie over Lyndon B. Johnson werkt. Diens grondige aanpak is voor hem een voorbeeld. 
 Hij heeft gaandeweg een brede belangstelling voor de cultuur gekregen, soms door het toeval bepaald, en daaronder vallen klassieke muziek (Beethoven vooral zie fig.1), pop muziek (Elvis), filosofie en kunst.

                                          Fig. 1 Ludwig van Beethoven (Internet 30.10.2019)

                                         Mondschein Sonate:  

                                         https://www.youtube.com/watch?v=4Tr0otuiQuU

3 Otmars Zonen, de personages

Otmar Appelquist hertrouwt na de dood van zijn vrouw met de moeder van de kleine Dolf Smit. Omdat Otmar ook een zoon Dolf heeft besluiten ze om Dolf Smit te vernoemen naar zijn opa Ludwig. Tosca, de stiefzus en Dolf de stiefbroer zijn muziekvirtuozen en worden geheel door hun vader thuis opgeleid.

Otmar komt al vroeg te overlijden. Als Ludwigs toekomst erdoor in het gedrang komt blijkt er een weldoener te zijn die hem ‘stuurt.’ Dat brengt hem op de zoektocht naar zijn echte vader. Van zijn moeder krijgt hij onvoldoende informatie.

Tijdens de studie in Enschede ontmoet Ludwig Isabelle Orthel, een adoptiekind uit Thailand; zij wordt zijn medebewoner van een etage. Ludwig fantaseert over haar, maar durft geen relatie met haar aan te gaan of zelfs maar te zoeken. Hij  vreest een afwijzing.

Het boek bevat een verhaallijn over Isabelle en een over Ludwig. Via flash backs komen we globaal hun levensloop te weten zonder dat veel bekend wordt over Ludwigs ouders of over de adoptieouders van Isabelle.

Bijna alle personages hebben een bepaalde (seksuele) bijzonderheid. Ik geef hiervan een kort overzicht.

Tromp: sadomasochistisch;

Isolde, vriendin van Isabelle: idem;

Ludwig: ejaculatio praecox;

Juliette (vrouw van Ludwig): dyspareunie;

Andries Star Busman: is een man met macht en interesse in SM in combinatie met Zwitserse bankrekeningen;

Abélard Plovie/ Heloïse, collega Isabelle: transgender;

Isabelle: zakelijk geïnspireerd teugelloos promiscue gedrag;

Ulrike, moeder Dolf/Ludwig: gedreven en bemoeizuchtig met het succes stiefzoon Dolf;

Otmar: heeft een obsessieve kijk op opvoeden en dwingt kinderen tot maniakaal  muzikaal gedrag;

Dolf Appelquist: muzikaal genie,  compulsief-obsessief bezig met een ontdekt opus van Beethoven.

Tosca Appelquist: verdienstelijk violiste, maar kan niet aan de verwachtingen voldoen;

De overige personages blijven op de achtergrond; ze lijken lijdzaam, ondersteunend naar anderen, berustend.

Het spreekt voor zichzelf dat al deze personages gedurig worstelen met hun neigingen en nauwelijks als  gelukkige mensen kunnen worden getypeerd.

4  Beknopte analyse

4.1 Structuur motto en opdracht

De roman heeft 607 om en om genummerde bladzijden die verdeeld zijn over twee delen: Boven het koraal (hoofdstukken 111-94) en Modderbodems (hoofdstukken 93-75) waarbij de genummerde hoofdstukken aftellen vanaf 111 en eindigen bij 75. Een inhoudsopgave ontbreekt.

                Er is een opdracht in opgenomen: “Voor Mike” en het boek heeft twee motto’s met citaten van Ludwig van Beethoven en  Andrea Dworkin, een antiporno feministe. Beide motto’s wijzen vooruit naar de inhoud waarin veel aandacht is voor de muziek van Beethoven en voor seksualiteit.

De naam van het deel ‘Boven het koraal’ kan verwijzen naar de schoonheid die koraalsnorkelaars ervaren boven een koraalrif, wat een reflectie kan zijn op de nog relatief gave verhoudingen in dit deel. Om dan wel te eindigen met het deel vol gewroet in de modderbodem waaruit verborgen slechtheid op wolkt.

               

4.2 Vertelsituatie, Tijd en Ruimte

De vertelsituatie betreft een algemene verteller die nogal vrij omgaat met het heden en verleden. De vertelinstantie focaliseert sterk op de personages zodat we veelal de geschiedenis via de actoren vernemen. Afwisselend is het perspectief vanuit Ludwig bepaald (vooral het deel Boven het koraal), dan weer met name vanuit Isabelle beschreven (in Modderbodems); zij zijn de twee hoofdfiguren in deze roman. Niet altijd sluit de structuur hierbij aan, bijvoorbeeld op bladzijde 198, waarin de focalisatie haast ongemerkt overgaat van Ludwig op Isabelle. Op dit soort bewegingen in het verhaal moeten lezers attent blijven.

De zeer bijzondere behandeling van de tijd en ruimte maakt dat er een onbalans is tussen de vertelde tijd en de verteltijd (leestijd). Dat maakt het boek trager. Ludwig is aan het begin van het boek in Sakhalin waar hij een onderhoud met Tromp heeft. Aan het eind is het slechts een paar dagen later. De tijd ertussen wordt gevuld met lange flash backs.

Voorbeeld

                Het verhaalheden is op bladzijde 198 een hotelbed in Sakhalin waarin Ludwig en Isabelle beland zijn als gevolg van een sneeuwstorm en plaatsgebrek in de hotels. Tot aan bladzijde 277 gebeurt er niets anders dan dat zij daar al mijmerend in zichzelf samen zijn, terwijl in lange flash backs hun verleden wordt opgerakeld. En aan het eind van het boek, driehonderd bladzijden verder, heeft Isabelle dan eindelijk de korte trip naar het huis van Tromp overbrugd. Door die aanhoudende oriëntatie op het verleden schiet het actuele verhaal met de actuele gebeurtenissen niet op. De verteltijd (leestijd) is lang en de direct vertelde tijd (actualiteit en ontwikkeling) verloopt traag.

                De psychologische ruimte is voor de meeste personages zeer beperkt. Allen lijken geheimen voor anderen met zich te dragen. Waardenvrij contact maken en onderhouden is voor de meesten een probleem. Het is ook van betekenis dat Selma Appelquist ooit schilderde in de stijl van graphic novel. Ze vervaardigde loodzware grafische beelden van Ludwig van Beethoven. Ze komen het verhaal binnen via Otmars huis waar ze als decoratie de beschouwers somber stemmen (45).

                De epische of  geografische ruimte is daarentegen  de wereldbol. De personages bewegen zich van Nederlandse provincies als Limburg, Overijssel (Ludwig, Isabelle) naar Afrika (Isabelle, Tromp) naar buiten Europa (Dolf en Ulrike) naar Siberië (Ludwig, Isabelle, Tromp) en Amerika (Otmar en Selma †, Tosca, Barbara de vrouw van Tromp).

                De indirect vertelde tijd beslaat ongeveer veertig jaar, ongeveer de tijd waarin Ludwig zich van kind tot stiefvader ontwikkelt. Maar het is geen ontwikkelingsroman, daarvoor ontbreken teveel schakels en blijven de personages te vaag.

               

4.3 Stijl en Intertekstualiteit

De stijl is verrassend gewoon en bevat moderne uitdrukkingen. De zinslengte is kort, soms bestaat een zin uit maar één woord;  bij een lange opsomming zorgen puntkomma’s voor de nodige leespauze.

Net als in Bonita Avenue nadert het taalgebruik de spreekstijl, vaak gemarkeerd door nieuwe woordverbindingen (tweecomponentenfascinatie, ransom-jongens, stervenskoude dag, bullshitverhaal, persoonstypering als ‘Faustje,’ ‘het tennisrokje’ en het ‘modemeisje’ en onder-onderknuppel, de eland). In het boek worden vaak krachttermen gebruikt of wordt straattaal gebezigd, wat voor mij de fatsoensnormen behoorlijk frustreert. Aan de andere kant herinneren enkele woordcombinaties aan de archaïsche Bijbeltaal. Niettemin, ook in dit nieuwe boek van Buwalda komen ordinaire uitdrukkingen erg veel voor, zoveel, dat ik me eraan gestoord heb.

                Maar vindingrijk zijn wel de talloze metaforen en vergelijkingen (dorre reptielenhoofd, het knaapje van haar jukbeenderen, een pony als een losse zoom, de waarheid is genoeg voor een maagzweer) en dat gaat zo maar door en door. In drie woorden: mooie oorspronkelijke taal.

Omdat er twee verhaallijnen gevolgd moeten worden – die tussen de tegenwoordige en de verleden tijd – staat het verhaalheden in de O.T.T. en het verleden in de O.V.T.

Op sommige plaatsen vinden we herhalingen (443) om de betekenis van de beschreven activiteit extra te benadrukken,

                De motto’s deden al vermoeden dat er veel intertekstualiteit in het boek voorkomt. Dat betreft klassieke muziek (457 o.a.), popmuziek (100, 192-193), feminisme (Dworkin 448), geschiedenis (De Sade), de Bijbel (424), filosofie ( Freud, Nietzsche, Adorno, Wittgenstein (446/447) en literatuur ( o.a. ’t Hart 465 , Hermans 446) en  kunst (45).

                Deze intertekstualiteit is zeker functioneel omdat de tekst erdoor wordt versterkt en verlevendigd. Bijvoorbeeld, waar de auteur een bepaalde uiting en betekenis van ziekelijke hartstochten verwoordt,  heeft hij zijn toevlucht genomen tot een literair-historische figuur als De Sade.
Let wel, dit gaat over teksten die al bestaan en  hier ingebed worden in een andere tekst. Of, meer algemeen, als een schrijver de ethische en morele grenzen wil verkennen, dan kan hij voor parallelle meningen, situaties of standpunten putten uit voorbeelden in de literatuur, de filosofie of zelfs uit de politieke geschiedenis.

Een ander aspect is de identificatie met de personages. Kunnen lezers zich met een of meerdere personages identificeren? In dit boek lukte het mij niet om me in te leven in de drijfveren en motivaties van niet één actor. Het is allemaal te ver weg, te vreemd.

5 Samenvatting en oordeel

Peter Buwalda heeft met Otmars Zonen een vlot geschreven boek gepubliceerd. De structuur is vernieuwend – de hoofdstukken tellen af – terwijl de vertelsituatie van de lezer nieuwsgierige oplettendheid vraagt omdat de focalisaties niet standaard door hoofdstukken, witregels of grafische ingrepen worden onderscheiden.

Hoewel de vertelstijl van hoog niveau is, vond ik het verder niet zo interessant te ervaren dat de voortgang van het directe verhaalheden zo traag verloopt.  Dat het boek toch zo dik is komt door de lange en herhaalde flashbacks. Die zijn natuurlijk functioneel omdat zo ons de geschiedenis duidelijk wordt. Maar hoe interessant ook, het duurde mij te lang voordat in het verhaalheden de protagonisten Isabelle en Ludwig met hun antagonist Tromp een ontmoeting konden arrangeren.

Op een bepaalde manier vind ik het boek wel knap geconstrueerd. Want het basis verhaal is toch niet meer dan dat twee mensen zich een paar dagen in een Siberische plaats ophouden.

                Inhoudelijk gezien kan ik het boek geen hoog cijfer geven.  Daarvoor ontbreken althans voor mij de herkenbare positief gestemde relatiepatronen.

Van literatuur kun je toch leren? Dat is zeker zo, maar ik ben niet geïnteresseerd in een duistere wereld met enkele karakters die weinig moreel besef lijken te hebben, zelfs niet ook al worden ze erin ontmaskerd. Die wereld wens ik niet te herkennen of te kennen.  

 

Voor mij blijven de karakters vaag en op afstand mede omdat de algemene verteller de regie houdt – deze bepaalt hoe ver een dialoog reikt, welke ontboezemingen worden gedaan en hoe open het personage is – en ook omdat de psychologische ontwikkeling van de personages slechts oppervlakkig aan de orde komt.

6  Slot

Over het algemeen is het boek goed ontvangen. Het werd DWDD boek van de maand en haalde een paar weken de top van CPNB 60.

Ik vind echter dat met een zekere vaagheid,  bittere hardvochtigheid en de beschreven rauwe werkelijkheid Otmars Zonen te veel van het kwade heeft. Geef mij maar de subtiliteit, het mededogen en de oprechte interesse in mensen die blijken uit de voor dit blog beoordeelde boeken als De Goede Zoon (Van Essen  2019), Kolja (Japin 2017) of De acht bergen (Cognetti 2018).

Het wachten is nu op het vervolg. Ik hoop wel dat De Ja Knikker niet dezelfde opzet krijgt, dus dan wel met veel verhaalheden en weinig verleden, met minder of geen krachttermen en met meer accent op een positieve relationele sfeer.

Middelburg, 28 oktober 2019