RECENSIE EN BESPREKING VAN DE
FILM THE
WILD PEAR TREE (Ceylan)
Leen Moelker
Enkele
jaren terug hebben mijn vrouw en ik meer dan week doorgebracht in Istanbul.
Wandelend vanaf het toen nog vredige Taximplein over de Istikal Caddesi naar de
Galatabrug zagen we gewapende militairen burgers controleren. Er was een
schermutseling geweest die nacht. Het tekende de sfeer van een soort gewapende
vrede. De Turkse samenleving scheen erin te berusten. Het zijn nu eenmaal
tijden van terrorisme en oorlog.
Hoe anders is de sfeer in de – lange – films van Nuri Bilge Ceylan.
De pastorale rust van het platteland in Cappadocië of van West- Anatolië in Turkije doen weldadig
aan. Maar onder de religieuze en
seculiere dorpsgemeenschappen broeit het. Hoe streng of tolerant moet je zijn? Wat zijn de perspectieven als je arm bent?
Wat doe je met je hogere opleiding als er geen werk is?
1 Synopsis
Een afgestudeerde jongeman
keert terug naar zijn geboortedorp om zijn toekomst verder vorm te geven. Als
aankomend onderwijzer en schrijver heeft hij een analyse van een Turkse
dorpssamenleving in manuscriptvorm bij zich. Maar als hij het wil uitgeven stuit
hij op een cordon van hinderpalen als ingeslepen gewoontes, opinies en
culturele gebruiken.
2 Bespreking
(feiten verhaal)
Sinan Karasu (Dogu Demirkol) stapt, als de film begint, uit
de bus in zijn geboortedorp Çan
in het achterland van Çannakale,
West-Turkije. Hij is afgestudeerd en keert terug naar het ouderlijk huis. Al
direct in het dorp verneemt hij dat zijn vader Idris Karasu (Murat Cemcir)
schulden heeft gemaakt om te kunnen paardenwedden.
Sinans moeder Asuman Karasu
(Bennu Yildirimlar) is trots op haar hoog opgeleide zoon. Heel wat minder
content is zij over haar man, die haar in armoede heeft gedompeld. Sinans
jongere zus Yasmin Karasu (Asena Keskinci) probeert zich aan de moeilijkheden
te onttrekken.
Vader Idris probeert als een
gerespecteerde dorpsonderwijzer zijn waardigheid te behouden, maar heeft een
zodanig slap karakter dat hij steeds dieper in het moeras zakt. Asuman berust
erin dat ze in financiële nood zitten en
hoopt op een grote bonus bij de pensionering van haar man.
Al met al een gezin waarin de
goede wil overheerst maar het vermogen ontbreekt om een fatsoenlijk en
probleemloos bestaan te bereiken.
Sinan gaat direct op zoek
naar geldschieters om zijn manuscript The
wild Pear Tree als boek uit te geven. De burgemeester is trots op Sinan
maar kan geen overheidsmiddelen voor privé doeleinden inzetten.
Als hij zijn interpretatie
van de dorpsgemeenschap voorlegt aan een gerenommeerde lokale schrijver
Suleyman (Serkan Keskin) ontstaat na beginnende vriendelijkheid en beleefdheid
een heftig debat. Schrijvers schrijven fictie en geven geen oordeel over
feiten. Maar dat is nou precies waar Sinan op uit is. Aldus zijn de
geldschieters bang voor het oordeel van de lezers ( zij moeten met die lezers
zaken doen) en de collega schrijvers ontwijken de directe confrontatie met de
werkelijkheid.
Sinan raakt teleurgesteld
maar blijft niettemin zoeken naar een financiering voor zijn boek.
Onverwacht ontmoet hij de
mooie en vrolijke Hatice (Hazar Ergüçlü) een schoolvriendin van vroeger. Onder
een wilde perenboom roken zij een sigaret (voor meisjes verboden) en trekt
Hatice haar haren los (ook verboden). Zij voelt zich gevangen in het dorp en
droomt – net als Sinan – van een rijke toekomst met veel glitter en glimmer. Maar
Sinan – door haar in zijn lip gebeten – neemt geen initiatief. Hij ziet passief
toe op de bruiloft van Hatice wanneer zij dan maar een oudere man trouwt, een rijke
juwelier.
Sinans zoektocht naar steun
voor zijn boek en naam maken als lokale chroniqueur heeft uiteindelijk succes en zijn boek
verschijnt in een kleine oplage. De plaatselijke boekhandelaar wil het voor hem
verkopen. Maar er komt niemand op af.
Ondertussen doet Sinan
staatsexamen voor leraar maar verzuimt ervoor te leren en dus mislukt ook dat.
Typerend voor zijn
recalcitrante en lamlendige houding is dat hij uit boosheid een loszittend
onderdeel van een sculptuur op een brug in Çannakale, het water in kiepert. Hij weet aan de
achtervolgende politie te ontkomen door zich in “Het paard van Troje “ te verbergen.[1]
Maar is zijn schuilplaats ook
niet een symbolisch isolement? Hij schrijft over de geheimen van het dorpsleven
van binnenuit, maar wordt door de dorpsgenoten als een schrijver gezien
die afgeeft op zijn eigen clan. Daardoor
isoleert hij zichzelf van de mede dorpsgenoten.
3 Bespreking (symbolisch verhaal)
Drama dat reflecteert op de
culturele identiteit is altijd al populair geweest in de film en
literatuurgeschiedenis. Flauberts’ Madame
Bovary gaat gebukt onder het
negentiende -eeuwse gekunstelde burgerfatsoen.
Bosboom-Toussaint voerde in dezelfde
tijd de rebelse Majoor Frans op om
aan te tonen hoe knellend sociale regels kunnen zijn, maar ook dat vrouwen best
wel durven tegenstreven.
De Indiase regisseur Neeraj
Ghaywan liet in de film Masaan zien hoe de Indiase standsverschillen
aanleiding geven tot culturele en zelfs innerlijke conflicten.
Nuri Bilge Ceylan doet
hetzelfde met een verkenning van de conflicten binnen de gevestigde structuren
in het moderne Turkije.
Fig.1 Wilde perenboom (Bron: Internet 27 juni 2019)
Onze film The wild pear tree (FIG.1)is een lange film. Dat
komt door de real-time opnames. Een goed voorbeeld is het lange gesprek dat
Sinan al wandelende in de natuur voert met
lokale geestelijken over de mogelijke en vereiste leefwijze van de
gewone mens. Zonder je te vervelen observeer je deze discussie: volg je de
Koran letterlijk of interpreteer je hem zo goed mogelijk. Geloof je wat er
staat? Het is een onbevredigend gesprek voor Sinan want ook hier is geen
waarheid, geen sluitend bewijs te vinden.
Sinan wil graag een erkenning
van zijn visie op de Turkse verhoudingen door massale bijval. Hij ontdekt dat
een mening ook maar een mening is, hoe bezield hij ook wordt gebracht.
Maar erg diplomatiek is Sinan daarbij niet, want hij wenst zijn kijk op de dingen
per sé aanvaard te krijgen door gezaghebbende denkers. Over principes
onderhandel je niet en je gedrag is in overeenstemming met je principes. Maar
daardoor raakt hij in conflict met de schrijvers die in de literatuur de
verbeelding ruimte willen geven. In fictie gaat het nooit om de waarheid maar
om een mogelijke waarheid. Dit alles levert hem wel een enorme frustratie op.
De intelligente Sinan ervaart
een frictie tussen wat de jongeren willen – vrijere omgang met elkaar, ruimte
om afwijkend te denken, discussie toelaten over oude gebruiken – en waar de oudere generatie voor
staat – ouderdom eren, gehoorzaamheid, bewaren van tradities – maar hij weet
daarin geen richting te kiezen. Zijn manuscript dat nota bene representatief is
voor de tijdgeest wordt zelfs niet door de jongeren omarmd. Ze kopen zijn boek
gewoonweg niet.
Maar als hij een keus moet
maken om dan maar te vertrekken en elders in de moderne stad aan de slag te
gaan, aarzelt hij. Hij voelt zich de kleine mens in de grote wereld dat stuk
loopt op de weerbarstigheid van traditionele denkwijzen. En die zijn er volop.
Vrouwen tellen nog altijd nauwelijks mee. Ook in de film hebben ze een
ondergeschikte rol. Alles draait om de mannen als de gokverslaafde Idris, om de
tachtigjarige opa van Sinan die als imam nog dienst kan doen, om de andere opa
die een waterbron probeert te ontdekken.
Samengevat is de symbolische
laag van deze film gericht op het gewone leven in Turkije waar de middenklasse
een meer seculiere ontwikkeling wenst maar daarbij aanbotst tegen een
religieus-culturele sociale traditie.
De focus is ook gericht op
het jonge individu, dat kritisch gemaakt in de opleiding, aansluitend de
discussie met de ouderen wil voeren. Maar
tenslotte de stap naar het vrijere leven buiten de gemeenschap elders niet of slechts moeizaam zet.
4 Filmkunst
Cinematografisch gezien is
deze film zeer interessant. Immers, niet alleen de prachtige natuurbeelden
ondersteunen de plattelandssfeer, ook de afwisseling in camerastandpunt draagt
bij aan de dynamiek van de film. Soms geven hoge tilt- beelden in een
totaal-shot het noodzakelijke inzicht in ruimte en tijd om dan in te zoomen
naar medium-shot niveau waar we de herkenbare werkelijkheid ontdekken. Dat
gebeurt allemaal in een traag tempo zodat er een zekere rust van uitgaat. De
zonsondergangen zijn adembenemend.
De muziek die off-screen wordt toegevoegd geeft de pastorale sfeer van
West- Turkije op indrukwekkende wijze weer. Het kan ook niet anders met Bachs Passacaglia
en Fuga in C minor BWV 582. De dromerige sfeer in het verlaten Turkse achterland
waar ook Sinas vader probeert een waterbron aan te boren wordt prachtig
ondersteund met de mineurklanken van de passacaglia. Maar ook klinkt deze
muziek als achtergrondmuziek bij de verstilde eenzaamheid aan de oever van een
meer waar Sinan in gedachten verzonken zit.
Prachtige fotografie is te
zien tijdens het gesprek tussen Sinan en Hatice. Het licht wordt door de
bladeren van de wilde perenboom gefilterd
en wordt nog verder versterkt
doordat de wind de bladeren doet trillen.
5 Analyse
De vragen aan het begin zijn
gaandeweg beantwoord. Sinan
vertegenwoordigt zijn generatie die opgeleid en wel in zijn arme geboortestreek
niets te zoeken heeft. Om een zinvol bestaan op te bouwen moet Sinan bij de
politie gaan en zich voegen in de tradities of een eigen positie in het
straatarme Oost-Turkije willen verwerven.
Religie speelt op het platteland een voorname rol en vraagt van iedereen een
erkenning van de patriarchale verhoudingen. Dat is impliciet een erkenning van
de machtspositie van de man en de invoegende rol van de vrouw. Deze
verhoudingen zien we ook terug in de film The
wild pear tree, waarin het draait om wat mannen zeggen en doen. Rollen als
van Yasmin en Asuman of van oma bevestigen de
verhoudingen binnen de Turkse leefvormen.
Is het wel interessant voor
de kijkers om een film te maken over de Turkse samenleving en de vragen van
jongeren die erin leven? Ik vind persoonlijk van wel.
Door deze film leer je over
de culturele verschillen tussen mensen. Kijkers van welke afkomst ook kunnen
zich met de personages als Idris en Asuman identificeren als ze in de penarie
zitten (heb ik ook) of juist als succesvol tevoorschijn komen in de strijd om
een plek op deze aarde, zoals dezelfde Asuman, Hatice en Ramazan (deed ik ook). Het zijn stuk voor stuk gewone
mensen.
Beeldkader
De camera bewaart veelal
grotere afstand tot het onderwerp. Dat is uit te leggen als van ideologische
betekenis. Want door de wide-shots voel je aan, dat wat die mensen daar
meemaken, van alle tijden en plaatsen is.
Belichting
Avondopnames met een
ondergaande zon wekken een weemoedige stemming op. Betreft dat een
teleurstelling over het verdwijnen van het authentieke in de Turkse
gemeenschap? Of benadrukt het de unieke schoonheid van het landschap? En kunnen
daardoor begrijpen dat mensen zich daar veilig en comfortabel voelen?
Montage
De real-time opnames laten de
dingen verlopen zoals ze verlopen. Er zijn weinig ingrepen in dialogen zoals
tussen Sinan en de imams of tussen Sinan
en Hatice. Het benadrukt dat wat de kijker ziet doodnormaal is. Het suggereert,
nee, het is de werkelijkheid!
Muziek
Zoals boven gesteld, draagt
de muziek bij aan de weemoedige stemming. De passacaglia is te horen als
beelden opkomen van uitgestrekte landschappen en als achtergrond bij het
gesprek tussen Hatice en Sinan.
Kenmerkend voor deze passacaglia is de sombere ondertoon waarop de tegenstemmen
zijn gemoduleerd. Het staat dan ook in c-mineur. Hoewel niet alles kommer en
kwel is, is ook lang niet iedereen gelukkig.
Casting
Alle personen zijn van Turkse
origine. Dat versterkt de idee van werkelijkheid. De film steunt op de
geloofwaardige karakters als van de markante opa/imam, de mooie Hatice die haar
haar los gooit als teken van vrijheid, de volhardende maar tobbende Asuman, de
erkenning zoekende Sinan.
Mise-en-scène
De film is gedraaid ergens in het eenvoudige achterland van
Turkije. Aan de interieurs is te zien dat mensen niet rijk zijn. Zelfs de huiselijke
omgeving van de succesvolle ondernemer/geldschieter is van opperste eenvoud. Alles
wijst erop dat iedereen moet vechten voor zijn bestaan en dat daar rijkdom
nauwelijks voorkomt.
Handeling
De handelingen die worden
gedeeld betreffen het streven naar goede of betere bestaansmogelijkheden. Er wordt geld geleend,
er wordt gewerkt, de religieuze plichten worden nagekomen en er wordt geleden
onder de omstandigheden.
Dialoog
De vele dialogen wekken onze interesse op door de
thema’s die erin worden behandeld. Bijvoorbeeld, Suleyman en de rol van
schrijvers, Sinan en Hatice en de vraag hoe uit de streek weg te komen, Sinan
en de imams over wat waarheid is.
Ideologische codes
Dit betreffen vooral de
geadopteerde onderwerpcodes (kleding, gedrag, live dialogen) en representatiecodes
(literaire en muzikale principes).
Die zijn hierboven al
aangeduid: de rollen tussen man en vrouw in de Turkse samenleving. Toch past de
strijdvaardige en toegeeflijke Asuman niet erg in de ondergeschikte rol die
vrouwen daar moeten innemen. Zij toont
zich juist tot veel in staat.
Iedereen droomt in Çan
over een beter leven maar weinigen zien kans dat ter plaatse te realiseren.
6
Slot
Ik heb deze film met veel
plezier bekeken en de lange duur ervan is zeker geen negatief punt. Ceylan
kiest niet maar laat de kijker het leven op het Turkse platteland meebeleven.
Soms zou je er willen wonen, zo vredig en landelijk. Soms maken de
bekrompenheid en culturele dwangbuis de film even een tenenkrommend schouwspel.
Ik vind de film daarom wel
halfslachtig. Kijkers kunnen Sinan wel begrijpen als hij moeilijk kan
scheiden van zijn mooie geboortestreek. Maar hoe mooi ook, er is voor hem geen
toekomst en dan past een ferm besluit.
Middelburg, 26 juni 2019
Geen opmerkingen:
Een reactie posten