INDIAAS FILMDRAMA MASAAN ROEPT VRAGEN OP
Leen Moelker
In
Europa was het huwelijk tot ver in de twintigste eeuw vaak een standshuwelijk. Er werd getrouwd binnen de sociale klasse
zoals katholieke boerenzonen bij voorkeur trouwden met katholieke boerinnen.
Ook de geloofsrichting speelde dus een rol bij de partnerkeus.
Het
democratiseringsproces en de welvaartsspreiding die zich na 1960 in de westerse
wereld inzetten, waren belangrijke gangmakers voor sociale mobiliteit en
vrijere omgang tussen potentiële partners.
Wereldwijd is een geliberaliseerde samenleving
echter lang geen gemeen goed. Zoals in
India waar nog steeds het kastensysteem de verhoudingen bepaalt. Dit laatste is de
achtergrond voor de film Masaan.
Masaan is Hindi en betekent ‘crematorium.’ Het verwijst naar de rituele
verbranding van gestorven Hindoestanen aan de oever van de Ganges in de heilige
stad Benares. Hoe beïnvloeden de moderne communicatiemiddelen de
relatiepatronen in India? In hoever eerbiedigen jongeren nog de eer van de
familie? Waarom gaan kennelijk de
handhaving van de sociale orde en corruptie samen?
1
Korte inhoud
Verhaallijn I
Devi Pathak
( Riccha Chadda) woont met haar vader –
haar moeder is overleden – in Varanasi een stad aan de rivier de Ganges en
gelegen op 200 kilometer van de universiteitsstad Allahabad. Ze is secretaresse
en verdient relatief goed. Dan ontmoet ze de student Piyush Agarwal (Saurabh
Chadhary). Stiekem vrijend op een
hotelkamer worden ze betrapt door de zedenpolitie. Piyush vreest de eeuwige
toorn van zijn vader over de oneer waarmee de familie beladen zal worden en neemt
rigoureuze maatregelen.
Devi’s vader
Vidyadhar Pathak (Sanjay Mishra) verneemt van de politiechef waarvan zijn
dochter wordt beschuldigd. Om een rechtszaak te kunnen ontlopen verlangt de
chef een enorm bedrag aan zwijggeld. De
arme Pathak zegt toe te zullen betalen en laat
zijn volwassen dochter tegen haar zin bij een bevriende relatie in dienst
treden. Devi neemt na een poos echter ontslag als zij wordt gechanteerd, en treedt elders in
dienst van de spoorwegen als kaartjesverkoper.
Pathak,
handelaar in religieus gebruiksgoed, heeft zijn winkeltje aan de oever van de
Ganges. Hij laat een tienjarig jochie tegen betaling helpen. Jhonta ( Nikhil
Sahni) is een goed zwemmer en duiker.
Bij de kiosk van Pathak kan men wedden op het zwemmertje dat de meeste
in de rivier gegooide munten opduikt. Jhonta
vist soms heel bijzondere dingen op.
Devi
besluit te gaan studeren in Allahabad en
vertrekt. Het nog niet uitgepakte cadeau van haar vriend Piyush laat ze op de
Ganges wegdrijven. Toevallig staat daar
een jongeman, die van die ‘ceremonie’ getuige is. Het is Deepak Chaudhary
(Vicky Kaushal). Met hem stapt zij aan boord van een passerend veerbootje en ze varen de Ganges op.
Verhaallijn 2
Deepak
Chaudhary (Vicky Kaushal) is student civiele techniek en verwoed
Facebookgebruiker. Hij behoort tot de lagere sociale klasse en hoopt op een
mooie toekomst. Zijn oog valt op de bevallige medestudente Shaalu Gupta (Shweta
Tripathi) en hij zoekt contact met haar via Facebook. Ze verkennen spoedig
elkaars werelden en ogen gelukkig. Op een keer laat Shaalu haar gouden, met een grote robijn gezette
ring, zien en Deepak beseft dat er een groot klassenverschil tussen hen
bestaat. Zijn hun levens wel verenigbaar door het klassenverschil? Hij helpt zijn familie aan geld als
lijkenverbrander op de ghat (crematieplaats), zij is erfgename van een gegoede conservatieve
familie. Maar Shaalu is vastbesloten,
desnoods gaan ze er samen vandoor, zegt ze.
Op een avond
wordt hij met spoed opgeroepen om grote aantallen lijken te helpen verbranden.
Er is een bus met pelgrims verongelukt. Dan doet Deepak een lugubere
ontdekking.
Deepak is
intussen aangenomen als civiel ingenieur bij de spoorwegen in Allahabad. Op een
dag gaat hij naar de oever van de Ganges om na te denken. Zijn pad wordt
gekruist door een dame die een ingepakt cadeau op het water van de Ganges weg
laat drijven. Hij stapt met haar aan
boord van een passerend veerbootje en ze varen de Ganges op.
Intussen
gaan de weddenschappen bij Pathaks kiosk door en Jhonta presteert als de beste.
Op een dag blijft hij te lang onder water en moet worden gered. In plaats van
munten heeft hij een kostbaar kleinood opgevist. Met grote gevolgen voor Pathak en Devi.
2
Bespreking
Het is niet
zonder betekenis dat de film de AVENIR-prijs op het 68e filmfestival in Cannes 2015 heeft gekregen. “Je bent op de goede weg”
wil het zeggen. En dat is voluit de waarheid.
Drama uit
gebieden waar conservatie culturele gebruiken in ere worden gehouden is altijd
al in de film en literatuur populair geweest. Te denken valt aan Flauberts Madame Bovary, waarin de hoofdpersoon
bezwijkt onder de verplichte omgangsvormen. Of aan Aletta Jacobs die als eerste Nederlandse
vrouw een volledige universitaire
opleiding afdwong en die voltooide. Of aan de woedende reacties op de gedurfde
naturalistische roman Een Liefde van
Lodewijk van Deijssel. En Jan Wolkers’ verzet tegen het establishment is nog
steeds spreekwoordelijk voor de zestiger jaren van de vorige eeuw. Talloos zijn de boeken waarin sociale groepen
en vrouwen vechten voor hun gelijkwaardigheid.
In Masaan zien we iets dergelijks gebeuren als vader Pathak probeert een
dreigende rechtszaak tegen zijn familie af te wenden. Mishra zet deze ‘vader’ volkomen geloofwaardig
neer. Je voelt mee met hem als hij het corrupte politie-inspecteurtje geestelijk als wetenschapper volledig de baas
is, maar als aangeklaagde zich moet voegen naar de willekeur van de macht.
Ook Riccha
Chadda maakt van Devi een zeer
realistisch personage. In situaties
zoals op de hotelkamer, tijdens de
gesprekken met haar vader en de omgang met collega’s straalt zij een
zelfbewuste jonge Indiase vrouw uit. Zij
respecteert de regels van eer, maar houdt zich er niet helemaal aan. Zo
probeert zij zich te ontworstelen aan de rigide opvattingen van haar kaste, echter
zonder de sympathie van haar naaste omgeving te willen verliezen.
Voor Vicky
Kaushal is Deepak Chaudhary een passende rol. Deepak worstelt duidelijk met de dubbelrol van een ontwikkelde aankomend
civiel ingenieur en lijkenverbrander,
van een lid van de lagere kaste die wel hogerop
wil maar de sociale orde moet respecteren.
Door zijn sympathieke manier van doen kan hij moeiteloos contacten
leggen, ook met de knappe verschijning van een lid uit een hogere kaste Shaalu,
gespeeld Shweta Tripathi. Kaushal speelt
opmerkelijk goed de onhandigheid en de
zenuwachtigheid behorend bij een eerste verliefdheid. Ook hij conformeert zich aan de regels van de
kaste en de familie. Op een eerste verzoek is hij bereid lijken te komen
verbranden. Maar hij weigert om aan Shaalu
zijn kaste te openbaren, want hij beseft, dat
betekent het einde van hun prille liefde.
Cinematografisch
is deze film ook interessant. Regelmatig krijgen we long en wide-shots (WS)
voorgeschoteld en daardoor ontdekken we waar in de ruimte de geschiedenis zich
afspeelt. Bijvoorbeeld hoe van bovenaf
gezien de vuren van de lijkenverbranders de Ganges hel verlichten en de stad
een rokerig imago geven. [1]
Veel mediumshots houden ons op afstand van de personages en dat betekent dat we
niet echt doordringen tot de psyche van de karakters. Toch zijn er wel extreme
close-ups (XCU) die ons de details doen kennen zoals van de golfslag in de
Ganges of van een foto op een Facebookpagina. Maar de karakters komen doorgaans
niet close-up (CU) in beeld.
Soms komen
mensen helemaal niet in beeld maar horen we ze alleen zoals bij de scheldende
vader van Piyush. Off-screen is het
vooral de prachtige muziek die heel erg
mee helpt de sfeer te scheppen die bij de scenes past. (Muziek: Bruno
Coulais van o.a. Les choristes).
De twee
verhalen worden via harde overgangen afwisselend uitgebeeld. De geschiedenis
wordt per verhaal opgedeeld in sequenties
met een doorlopende chronologische
tijd en ruimte. Ik vind dit een mooi voorbeeld van parallelmontage
gebaseerd op vergelijking van tijd. Door de opvallend lange sequenties en een
strikte continuïteitsmontage, straalt de film een zekere rust uit. Ik kon daardoor delen van de plot al zien
aankomen, en dat is natuurlijk minder spannend.[2]
Flash-backs komen nauwelijks voor, de meeste informatie wordt overgedragen via
krachtige dialogen. Een mooie tweespraak
is wanneer vader Pathak en dochter Devi elkaar beschuldigen van hetzelfde soort
vergrijp, hoewel zij in rechte niets fout hebben gedaan.
Fig.1 Sanjay
Mishra in zijn rol als Vidyadhar Pathak
in de film MASAAN ( 2015). Foto
Internet 28 OKTOBER 2015.
De filmische
laag bevat schitterende beelden van India’s culturele hoofdstad, Varanasi en de
omgeving van de Ganges. De narratieve laag
informeert ons over romances en de zeden en gebruiken van een land met
een kastenstelsel. Met enige fantasie ontdekken we er ook een symbolische laag
in. De karakters kunnen immers verwijzen naar culturele stereotypen in de
Indiase maatschappij. Kunnen, maar doen ze dat ook? Ik geloof het wel,
tenminste als ik de binaire theorie van Claude Lévi Strauss in herinnering
roep. Deze cultureel-antropoloog was
ervan overtuigd dat we ‘iets’ alleen kunnen kennen door zijn tegenstelling.
En
tegenstellingen zijn er volop in dit verhaal. Zo staat modern tegenover
traditie, en gaat het over liefde en haat, conservatief en liberaal,
rechtvaardigheid en corruptie, eer en oneer, rijk en arm, klassenmaatschappij
en individualistische structuren. Deze
binaire opposities worden in de structuralistische filmanalyse belangrijk
geacht.[3]
Zij reflecteren de maatschappij. Maar
hoe dan?
We kunnen
ervanuit gaan dat Bollywoodfilms een product van de tijd zijn. Zij reflecteren de
heersende problemen, de dominante waarden en de wensen of dromen.[4]
Masaan bevat vier belangrijke karakters.
Nemen we als voorbeeld Pathak. Deze gewezen professor moet de kost verdienen
als handelaar en Sanskriet-vertaler op de smerigste plek van een geweldig mooie
stad. Hij is lid van een kaste die hem gedragsregels oplegt. Zijn dochter Devi onttrekt zich aan de
voorschriften en komt in conflict met de maatschappij. De opposities zijn dus Pathak- Kaste/Overheid, Pathak-Devi,
Devi-Overheid/Kaste. Hieruit zou ik drie reflectiecomplexen willen destilleren,
die de Indiase cultuur kernmerken.
1. De Onkreukbaren
en Rechtvaardigen (Pathak) versus de onrechtvaardigen (corrupte overheid)
2. De
zwakken (Devi) tegenover de sterken (sociale
orde van de Kaste)
3. Het Goede
versus het Kwade (Pathak versus de
Indiase maatschappij die zijn talenten ontkent)
Ook in
verhaal 2 zijn dergelijke reflecties op de ideologie van de Indiase
maatschappij aan te wijzen. En daardoor blijkt en passant dat de binaire
oppositietheorie van Claude Lévi Strauss goed bruikbaar is.
Doordat de
nadruk ligt op de spanningen tussen de
sociale verbanden, zien we in deze film de
moderne Indiase maatschappij weerspiegeld. Facebook en de geïmporteerde moderne
relatiepatronen tasten de macht van de Kaste aan. De liberalisering van India
is in volle gang. Dat gaat met generatieconflicten gepaard (verhaal 1) maar we
zien ook dat de jeugd het heft in handen wil nemen (verhaal 2).[5]
Het verhaal is eenvoudig en puur menselijk uitgebeeld. We
zien gelukkige jonge mensen in de weer met hun toekomst en we zien hun plannen
niet uitkomen. We ervaren dat de ouderen de oude normen en waarden tevergeefs trachten te
handhaven in de draaikolk van een gistende Indiase samenleving. Dat is tegelijk
boeiend en schrijnend en dat maakt dat de film vragen oproept over de morele
standaarden en hoe immoreel gedrag hoogstaande principes kan frustreren.
Samengevat
is deze Bollywood[6]
film een informerende en appellerende film.
3 Slot
In de
inleiding heb ik verwezen naar parallellen tussen de Westerse samenleving in de twintigste eeuw en de hedendaagse veranderende Indiase cultuur. Hierboven is gebleken dat de kastencultuur in
India in zijn voegen kraakt mede door de globaliserende werking van de sociale
media. Dat er sociale spanningen bestaan onder de 1,2 miljard inwoners die voor
80% Hindoe zijn is te begrijpen. Er is veel armoede ondanks dat veel jongeren
hoog opgeleid zijn. Driehonderdmiljoen mensen leven onder de armoedegrens. Wie
eenmaal een baan heeft probeert zich te handhaven, maar de concurrentie is
moordend en lokt corruptie uit. [7]
Masaan is door de simpele probleemstelling – liefde in de
Indiase cultuur – geen moeilijk te interpreteren film. Soms heeft hij een
voorspelbaar verloop. Maar de beelden en de muziek zijn prachtig en daarom
alleen al is het een film die je moet zien. Door een stereotypisch karakter aan
de film toe te kennen, krijgt hij de
symbolische betekenis van spiegel van de Indiase samenleving.
Middelburg,
29 oktober 2015.
[1]
De lijkverbrandingen gaan 24 uur door en worden volgens regels voltrokken.
Bepaalde personen (kinderen < 10 jaar,
zwangere vrouwen) mogen niet verbrand worden. Sterft iemand dan moet binnen 8
uur de verbranding plaatsvinden. Het gebeurt allemaal langs de rivier de
Ganges, op de trappen van een heiligdom, de zgn. ghats. http://www.backtrackers.nl/india/varanasi/
[2]
Voor bepaalde scenes leek mij het basis idee uit een legende als
‘Het vrouwtje van Stavoren’ te zijn gebruikt.
[3][3] Chris Vos,
Bewegend verleden, Inleiding in de analyse van films en televisieprogramma’s
(Amsterdam 2004) 99.
[4]
Ibidem 121.
[5]
Shaalu: “Desnoods gaan we er samen vandoor.”
[6]
Bollywood is een samentrekking van Hollywood en Bombay (Mumbai) en staat voor
de zeer productieve Indiase filmindustrie. Films van Bollywood zijn standaard
in het Hindi gesproken en gaan over de
Hindoecultuur, liefde, epiek uit het Sanskriet en verfilmd theater. Onze film
is in de categorie ‘liefde’ in te delen. https://nl.wikipedia.org/wiki/Bollywood
Film: MASAAN
Regie: Neeraj Ghaywan
Scenario: Varun Grover
Release Nederland: 6 augustus 2015
Taal: Hindi,
Nederl. Ondertiteld
Duur: 109 minuten,
kleur
Productie: Vigas Bahl, Drishyam Films, Pathé, Arte France
cinema, Maccassar, Phantom Films en Sikhya Films
Distributie Nederland: ‘September Films’
Opgenomen in India in de culturele hoofdstad van India Varanasi (ook
Benares genaamd) AVENIR prijs Cannes 2015
Geen opmerkingen:
Een reactie posten