RECENSIE
MOOI MENSELIJK DRAMA IN DE TURKSE FILM WINTER SLEEP
Leen Moelker
Op het 16e filmfestival Film by the Sea in Vlissingen werden
onlangs verschillende films als première voorstelling of als avant-premièrefilm
getoond. Veel aandacht was ingeruimd voor boekverfilmingen en voor films met
een couleur locale.
Het was een buitenkans om op het festival de film Winter Sleep nu al te kunnen bekijken. Die
is op het filmfestival in Cannes 2014 als winnaar uit de bus gekomen. Ik ging
er heen met vragen als: ‘Hoe bijzonder is die film? Op welk thema is de film
gebaseerd? Is de film een geloofwaardige afspiegeling van de werkelijkheid? Is
hij cinematografisch interessant?’
Hierna volgt een bespreking van de film Winter Sleep. En daarover is meer te
vertellen dan in dit bestek mogelijk is.
1 Korte inhoud
Aydin (Haluk Bilginer) is een
oudere man en gewezen acteur, die met zijn veel jongere vrouw Nihal (Melisa
Sözen) en zijn gescheiden zus Necla (Demet Akbag) het Hotel Othello in Uçhisar, in
Capadocië, Turkije exploiteert en zijn overig onroerend goed via een
makelaar verhuurt.
Als op een dag een jongetje
met een steen zijn autoruit vernielt, komt hij in contact met diens criminele
vader Ismail (Nejat Isler), één van zijn onbekende huurders. Het gezin blijkt
armlastig en heeft van Aydins beheerder een aanzegging gekregen het pand wegens
huurachterstand te verlaten. Als Aydins assistent Hidayet (Aybeck Peckan) de
asociale, drankzuchtige en gewelddadige vader tot redelijkheid probeert te
brengen, ontstaat een gevecht. De broer van Ismail, de hodja Hamid
(Serhat Mustafa Kiliç) moet tussenbeide komen.
Dit is de opmaat tot een
serie kleine en grote conflicten in die gemeenschap. Op een keer discussiëren
Aydin, Nahil en Necla aan tafel over goed en kwaad. Zus Necla vindt dat een
onbaatzuchtige volledige vergeving zelfs een crimineel tot goede daden kan
brengen. Door zoveel goedheid getroffen zal hij zijn leven beteren, vindt zij.
De anderen vinden dit een naïef standpunt en geloven niet in de
onvoorwaardelijke goedheid van de mens. Hand om hand, tand om tand is in
werkelijkheid het devies.
Toch, als Hamid met het
stenengooiertje langs komt om boete te doen, vergeeft Aydin hem in het bijzijn van
Nihal royaal. Nihal wordt geraakt door de armoede van die trieste familie.
Aydin en Nihal hebben vroeger
een goede relatie gehad. Maar nu is Nihal op het eenzame platteland niet meer
gelukkig. Aydin vindt echter dat zij alles heeft wat haar hart begeert. Nahil
zoekt haar zelfverwerkelijking in een filantropische club. Buiten medeweten van
Aydin sponsort zij een project in een naburig dorp om daar betere
schoolvoorzieningen te realiseren. Als dat uitkomt, dringt Aydin zijn vrouw
zijn hulp op – administratie, beheer, bedrog voorkomen – maar zij weigert die
en wil zelfs volledig met rust gelaten te worden.
Dan vertrekt Aydin naar
Istanbul in de herfst van het jaar. Hij schenkt eerst, anoniem, aan het project
van zijn vrouw een enorm bedrag in contanten. Onderweg naar Istanbul besluit
hij echter de winter door te brengen bij een vriend die in een afgelegen
boerderij ergens in Capadocië woont.
Nihal gaat intussen door met
haar project en besluit de volledige schenking van haar man aan het criminele
gezin van Ismail te brengen. Terwijl ze in gesprek is met hodja[1] Hamid –
die over zoveel goedheid zeer ontdaan is – komt zijn half dronken en agressieve
broer Ismail binnen. Zal het goede het kwade inderdaad echt verdringen?
In de lente keert Aydin terug
en ziet in dat Nihal terecht ruimte voor zichzelf opeist. De afzondering, de
winterslaap, heeft ook Nihal doen beseffen dat het leven niet zo simpel is en het
neerkomt op geven en nemen.
2 Bespreking
De film draagt duidelijk de
sporen van de regisseur Nuri Bilge Ceylan.[2] Vooral
de fotografie valt op en dat is natuurlijk geen wonder in een film van een ex-fotograaf.
De film opent met een establishing wide shot van ver boven het dorp. Langzaam
wordt naar dichtbij gezoomd en krijgen we de hoofdpersoon Aydin te zien: de
kleine mens te midden van een overweldigend berglandschap. Prachtige beelden
zijn dat.
Dit begin is bepalend voor de
verdere sfeer in de film. Er gebeurt weinig maar er is veel te zien. Aydin
loopt zijn grothotel Othello binnen –
alle huizen zijn grotwoningen – en begint een gesprekje met een gast. De verschillen
tussen hen zijn opvallend: de toerist reist als een vrije geest willekeurig de
wereld door, terwijl Aydin lijkt opgesloten in zijn grothotel. Dit beeld van
geïsoleerde mensen wordt in de film steeds bevestigd.
Dat gebeurt door middel van
lange dialogen, bijvoorbeeld tussen Aydin en zijn zus Necla. Zo vernemen we
meer bijzonderheden over de personages. Indringend komt daarin naar voren dat
iedereen zich in dit buitengebied geïsoleerd voelt, ook Aydins vrouw Nihal.
Aydin probeert, door grote gedachten te publiceren in een nauwelijks gelezen
lokaal krantje, de wereldomspannende gebeurtenissen van commentaar te voorzien.
Verspilling van tijd en talent, vindt Necla. De lange dialogen en
tafelgesprekken zijn praktisch allemaal gefilmd in long takes en op medium-long
shot afstand. Het camerastandpunt is laag, wat de intimiteit bevordert. Ook
maakt de cameravoering het mogelijk meer details van het interieur waar te
nemen, zoals de schilderijen aan de muur – zag ik daar een poster van de
tirannieke Caligula in het vertrek van Nihal? – een spreuk op een schaal – zag
ik daarop iets staan als ‘orage’ of
onweer – en kleine ruimtes vol meubilair
die een benauwend effect geven. In auteursfilms hebben deze details altijd een
betekenis. Is Winter Sleep een auteursfilm?
In een zeker opzicht wel.
De regisseur Ceylan wil graag
het gewone leven laten zien. Een regisseur is eigenlijk een schrijver die een
verhaal vertelt, vindt hij. Ceylan streeft ernaar realistische films te maken
die voor mensen betekenis kunnen hebben omdat zij een weerspiegeling beogen te
zijn van het gewone leven inclusief de emotionele lading. Dat is een reden
waarom hij steeds weer terug valt op de Russische schrijver Anton P. Tsjechov. Die
heeft namelijk het leven in een stroom korte verhalen samengevat. In een
interview zegt Ceylan dat hij voor zijn inspiratie alleen maar Tsjechov’s verhalen hoeft te volgen.
En in Winter Sleep heeft hij dat dan
ook gedaan door de plot te koppelen aan onder andere het verhaal Mijn Vrouw van Tjsechov.[3]
Net als in Tsjechov’s verhaal
zijn de mensen in Winter Sleep niet
erg gelukkig. Of ze zijn straatarm, of
ze zijn rijk maar voelen zich onbegrepen of belaagd. Ze leven en wonen in het
Turkse achterland waar nog wilde paarden worden gevangen. Maar als Aydin een
wild paard heeft laten temmen, laat hij het toch maar weer vrij. Hij beseft dat
wilde paarden en vrije geesten ruimte nodig hebben. Misschien dat zijn vrouw
Nahil zich ook als een getemd paard voelt.
De psychologische laag van de
film bevat dan ook een belangrijke boodschap, namelijk dat de geschiedenis van
Aydin en Nahil een verhaal van alle tijden is. Mensen willen ruimte waar ze te
veel beperkingen opgelegd worden.
Necla kon in haar huwelijk
ook de levensruimte niet krijgen die ze nodig heeft en is daarom gescheiden. Nu
woont ze tijdelijk bij haar broer in op het ‘vrije achterland.’ Maar ze vindt
de mensen er bekrompen denken. Dan is haar oude leventje, met ruzie en al, toch
nog beter.
De centrale figuur in de film
is Aydin. Alles draait om hem. Hij is de rijke hoteleigenaar voor wie het hele
dorp knipt en buigt. Dat laat hem koud want de dagelijkse business en het
vermogensbeheer zijn uitbesteed. Daarom behoeft hij geen contact met de bevolking
te onderhouden. Met zijn vrouw leeft hij ook al op afstand, want zij heeft al
jaren haar eigen kamers en leeft haar eigen leven.
De rol van Aydin wordt
gespeeld door Haluk Bilginer (1954) een acteur met een eigen theater. Ceylan
wilde hem per se contracteren omdat hij ervaring heeft met lange dialogen.
Ik vind Bilginer dan ook schitteren in zijn rol als de oudere man met een veel
jongere vrouw. Hij zet een karakter neer van een man die denkt de wereld te
kunnen verbeteren door erover te schrijven. Het is aandoenlijk hem met die
grootse ideeën te zien worstelen terwijl het leven dichtbij hem ontgaat.
Volkomen geloofwaardig acteerwerk.
Nahil wordt gespeeld door
Melisa Sözen (1985). Haar filmkarakter toont een onervaren, ongelukkige en
eenzame echtgenote van Aydin. Aanvankelijk zien we niet veel van haar
aanwezigheid, maar dat verandert als zij een geldwervingsbijeenkomst in haar
kamers organiseert. Dan ontpopt zij zich als een vrouw met een doel in haar
leven. Als Aydin zich daar – terecht of niet terecht – mee wil bemoeien, gaat
het mis. Over en weer worden harde waarheden gezegd in dialogen die een zeer
realistische inhoud hebben. Het prachtige spel van die twee laat de kijkers de
hoog oplopende emoties op niveau mee beleven.
Het resultaat is dat Aydin
aankondigt een lange tijd weg te gaan. Tijdens de lange winter logeert hij
ergens in Capadocië bij een vriend en dat loutert hem. In de slotscène
zien we hem terugkeren. Het is lente en als
hij Nahil ontmoet beseft hij dat het tijd is voor een nieuw begin.
3 Slot
Ceylans Winter
Sleep duurde aanvankelijk viereneenhalf uur. Veel materiaal is daaruit
geschrapt en ten slotte zijn er 196 minuten overgebleven. En dit is toch nog
erg lang voor een speelfilm. De regisseur is er evenwel in geslaagd een
realistisch beeld van het leven te geven zonder dat het saai wordt. We kunnen
ons daardoor gemakkelijk identificeren met de gespeelde karakters. De prachtige
fotografie ondersteunt de sfeer die in de gesproken taal wordt opgeroepen.
Ceylan vertelt met beeld, geluid en cast het verhaal van de menselijke moeiten
en zorgen. Hij toont niet een spectaculair gebeuren – hoewel het temmen van een
wild paard dat juist wel is – maar een
door en door levensechte geschiedenis. Terecht dat de film de Gouden Palm 2014
heeft gewonnen.
Film: Winter Sleep
Regisseur: Nuri Bilge Ceylan
Duur: 196 minuten
Uitgebracht: 25 september 2014
Taal: Turks en Engels
Productie: Zeynofilm, Bredok
Filmproduction, Memento Films production
Uitvoering: Kleur in Cinemascope
Oorspronkelijke titel: Kis
Uykusu
Filmlocatie: Capadocië in Turkije
Gezien: 18 september 2014 in Vlissingen
Beoordeeld: Leen Moelker d.d. 22 september 2014
